Làng Phao Võng
Bây giờ đất cát có giá
Mà sông nước mất giá.
Đã lâu vạn đò không mấy ai thả lưới
Họ sang nghề xúc cát sạn đáy sông,
Lặn ngụp, tóc tai như rái cá.
Đã lâu trên mặt sông rạng sáng,
Không còn nghe tiếng lanh canh gõ thuyền
Dỗ giấc mơ tang bồng những đứa trẻ làng Vỹ Dạ
Con trai, con gái lũ lượt vào Nam làm ăn
Nhận mặt nhau bằng tiếng trọ trẹ
Pha chút bồng bềnh sông quê…
Tháng 7-2006
*
Làng Phao Võng – Nỗi Bồng Bềnh Giữa Dòng Đời Biến Động
Giữa dòng sông bồi đắp phù sa bao đời, có những làng quê đã từng sống nhờ sông nước, từng gắn bó máu thịt với từng nhịp sóng. Nhưng khi cuộc sống đổi thay, dòng sông vẫn chảy, còn con người lại chông chênh trong chính nơi chốn mình sinh ra. Làng Phao Võng của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ thấm đẫm nỗi buồn trước sự mất mát của một vùng quê sông nước, nơi những giá trị xưa cũ dần phai nhạt trước guồng quay khắc nghiệt của thời gian và sự đổi thay.
Bài thơ mở đầu bằng một nghịch lý đau lòng:
“Bây giờ đất cát có giá
Mà sông nước mất giá.”
Câu thơ ngắn gọn mà nhức nhối, phơi bày sự thật phũ phàng của cuộc sống hiện đại. Con sông từng là nguồn sống của làng Phao Võng, từng nuôi lớn bao thế hệ giờ đây trở thành thứ bị bỏ rơi. Đất cát – biểu tượng của lợi ích trước mắt – lên ngôi, còn sông nước – nơi từng chở nặng tình quê – lại trở thành điều gì đó lặng lẽ, lãng quên.
Ngày xưa, vạn đò thả lưới trên sông, những chiếc thuyền nhỏ lênh đênh là hình ảnh quen thuộc, là hơi thở của làng quê. Giờ đây, những con người từng gắn bó với sông nước lại phải đổi nghề:
“Họ sang nghề xúc cát sạn đáy sông,
Lặn ngụp, tóc tai như rái cá.”
Cuộc sống mưu sinh nhọc nhằn buộc con người phải thay đổi. Không còn tiếng lưới kéo, không còn những đêm thao thức bên mặt nước lấp lánh, mà chỉ còn những thân phận vất vả, lặn ngụp nơi đáy sông kiếm miếng cơm manh áo. Hình ảnh những con người tóc tai bết lại như rái cá vừa xót xa vừa ám ảnh – họ bám lấy dòng sông không phải để sinh tồn trong vẻ đẹp bình yên ngày cũ, mà trong một cuộc vật lộn khắc nghiệt để mưu sinh.
Và thế là, một phần linh hồn của làng quê đã dần biến mất:
“Đã lâu trên mặt sông rạng sáng,
Không còn nghe tiếng lanh canh gõ thuyền
Dỗ giấc mơ tang bồng những đứa trẻ làng Vỹ Dạ”
Tiếng gõ thuyền khi xưa như tiếng ru con, như nhịp sống bình yên của làng quê, giờ chỉ còn là ký ức. Những đứa trẻ lớn lên cùng tiếng gõ thuyền, mang trong mình giấc mơ tang bồng – giấc mơ được phiêu du theo sóng nước – nay cũng dần rời xa nơi chốn ấy.
Cuộc sống ngày càng đẩy người trẻ ra đi:
“Con trai, con gái lũ lượt vào Nam làm ăn
Nhận mặt nhau bằng tiếng trọ trẹ
Pha chút bồng bềnh sông quê…”
Cái trọ trẹ của giọng Huế còn sót lại như một sợi dây mong manh níu giữ gốc rễ quê hương. Nhưng giọng nói ấy cũng đã pha lẫn nỗi bồng bềnh, chông chênh của những phận người xa quê. Người làng Phao Võng đi xa để kiếm sống, mang theo cả nỗi buồn và ký ức về dòng sông quê hương.
Bài thơ khép lại trong sự tiếc nuối lặng lẽ, nhưng cũng là lời thức tỉnh đầy xót xa. Nguyễn Khoa Điềm đã không chỉ viết về sự đổi thay của một làng quê, mà còn viết về những giá trị tinh thần đang dần mất đi trong guồng quay của cuộc sống. Giữa dòng chảy thời gian, những ký ức đẹp đẽ vẫn còn đó, lặng lẽ bồng bềnh như chính con sông quê – nhưng liệu có ai còn đủ kiên nhẫn để lắng nghe và gìn giữ?
Làng Phao Võng là một khúc trầm buồn về sự phôi pha của những điều bình dị, về những con người một đời gắn bó với sông nước nay phải dời xa chính nơi chốn mình sinh ra. Dòng sông ấy có thể vẫn chảy, nhưng những ký ức và hơi thở của một làng quê sông nước liệu còn có ai giữ lại, hay rồi cũng sẽ trôi theo dòng nước, mãi mãi bồng bềnh trong lãng quên?
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
