Luân chuyển tự tại
Theo dòng nước mà bơi, gối lên sóng!
Hãy còn đây
Cả trời cao sông rộng
Nổi hay chìm?
Bọt nước và cánh chim.
(Bài thơ nằm trong Tập thơ Tiếng đập cánh loài chim lớn (NXB Lá Bối, 1967).
*
Luân chuyển tự tại – Nghệ thuật buông xả
Trong bài thơ “Luân chuyển tự tại” ngắn chỉ vỏn vẹn bốn câu, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã mở ra cả một không gian thiền quán sâu sắc về sự sống, về vô thường, và về thái độ thảnh thơi giữa dòng biến dịch của cuộc đời. Đó không phải là bài thơ để đọc bằng lý trí, mà là để lặng nghe bằng tâm lặng – một tâm biết sống trọn trong mỗi khoảnh khắc, biết bơi theo dòng nước mà không đánh mất chính mình.
Theo dòng nước mà bơi, gối lên sóng!
Câu thơ mở đầu mang tinh thần tùy duyên nhi bất biến – một nguyên lý thiền học sống động. Không chống lại, không cố cưỡng lại hoàn cảnh, mà biết hòa vào, thuận theo, và an trú ngay giữa chuyển động. “Gối lên sóng” – hình ảnh vừa nhẹ nhàng vừa mạnh mẽ, như một lời mời: đừng sợ những cơn sóng của đời, bởi chính những con sóng ấy cũng là chiếc gối cho người biết sống chánh niệm.
Hãy còn đây
Cả trời cao sông rộng
Đây là khẳng định của người đã thực sự tiếp xúc được với hiện hữu vô biên. Dù nổi trôi, dù sinh tử, thì vẫn có “trời cao sông rộng” đang đó – bao la, khoáng đạt, không vì một biến động nhỏ mà biến mất. Với người bình thường, một cơn sóng có thể khiến họ sợ hãi. Nhưng với người tỉnh thức, cơn sóng ấy chỉ là một phần của biển lớn. Đó là cái thấy vượt khỏi nhị nguyên được-mất, nổi-chìm.
Nổi hay chìm?
Bọt nước và cánh chim.
Kết lại bài thơ là một câu hỏi mở, nhưng lại đầy uy lực. “Nổi hay chìm?” – có vẻ như là câu hỏi về kiếp sống, về thân phận con người. Nhưng với Thiền sư, đó không còn là vấn đề. Vì dù nổi hay chìm, thì bản chất cũng như “bọt nước” – có đó, tan đó – và như “cánh chim” – xuất hiện, bay đi – đều là biểu hiện nhất thời của Pháp giới vô cùng.
Thông điệp của Thiền sư: Sống như nước, thảnh thơi như mây
“Luân chuyển tự tại” không khuyên chúng ta trốn tránh hay thụ động trước cuộc đời. Ngược lại, Thầy mời gọi ta sống trọn vẹn trong từng làn sóng cuộc sống, nhưng với một tâm hồn nhẹ nhõm, không bám víu. Sự tự tại không đến từ việc mọi thứ suôn sẻ, mà đến từ cái thấy thấu suốt bản chất vô thường, vô ngã của vạn pháp.
Trong cõi đời vốn đầy biến động, làm sao để không bị cuốn trôi? Câu trả lời của Thầy là: bơi theo dòng nước, nghĩa là đừng cưỡng lại, đừng chấp thủ, mà hãy đi trong cuộc đời bằng bước chân của thiền hành, bằng hơi thở của tỉnh thức, và bằng cái nhìn rộng lớn như trời cao sông rộng.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
