Mẹ và quả
Những mùa quả mẹ tôi hái được
Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng
Những mùa quả lặn rồi lại mọc
Như mặt trời, khi như mặt trăng.
Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên
Còn những bí và bầu thì lớn xuống
Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn
Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi.
Và chúng tôi, một thứ quả trên đời
Bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái
Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi
Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?
1982
*
Mẹ và Quả – Bàn Tay Mẹ và Mùa Gặt Cuộc Đời
Trong bài thơ Mẹ và Quả, Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ nên một bức tranh giàu cảm xúc về tình mẫu tử, sự hy sinh và nỗi lo âu trước vòng quay của thời gian. Hình ảnh người mẹ hiện lên giản dị mà sâu lắng, gắn bó với đất đai, cây cỏ, và quan trọng nhất là với những “mùa quả” – biểu tượng của cả sự lao động lẫn tình yêu thương vô bờ bến.
“Những mùa quả mẹ tôi hái được
Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng”
Người mẹ trong thơ không chỉ là người gieo trồng những vụ mùa mà còn vun đắp cho cuộc đời con cái. Những mùa quả cứ thế mà luân phiên, như mặt trời rồi lại như mặt trăng, như sự vĩnh cửu của vòng đời. Bàn tay mẹ là điểm tựa, là cội nguồn của mọi sự sinh sôi.
Hình ảnh đối lập giữa sự trưởng thành của con cái và những hoa màu mẹ trồng mang đến một ẩn dụ đẹp đẽ:
“Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên
Còn những bí và bầu thì lớn xuống”
Con người lớn lên hướng về bầu trời, còn những quả bí, quả bầu lại vươn xuống đất, như những giọt mồ hôi lặng lẽ rơi xuống từ đời mẹ. Ở đó, ta không chỉ thấy sự đối lập mà còn cảm nhận được vòng tuần hoàn của thiên nhiên và của tình yêu thương.
Nhưng điều day dứt nhất trong bài thơ lại nằm ở khổ cuối:
“Và chúng tôi, một thứ quả trên đời
Bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái
Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi
Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?”
Mẹ đã dày công vun trồng, đã dành cả cuộc đời chờ đợi để nhìn thấy “mùa gặt” của con. Nhưng liệu khi mẹ đã già, con cái có thực sự trưởng thành, có đủ chín chắn để đáp lại sự mong đợi ấy? Câu hỏi đầy ám ảnh của nhà thơ chính là nỗi lòng của mỗi người con.
Bài thơ không chỉ ca ngợi tình mẫu tử mà còn nhắc nhở mỗi chúng ta về trách nhiệm với mẹ cha. Sẽ đến một ngày, bàn tay mẹ không còn đủ sức để chờ đợi nữa, và khi đó, điều đáng sợ nhất không phải là sự chia xa, mà là khi ta vẫn chưa thực sự lớn lên, chưa đủ chín để mẹ có thể an lòng.
Mẹ và Quả không có những ngôn từ hoa mỹ, không có những triết lý cao siêu, nhưng lại khơi dậy trong lòng người đọc một nỗi niềm sâu thẳm. Nó nhắc ta về công lao của mẹ, về giá trị của sự trưởng thành, và về một sự thật không ai tránh khỏi – rằng một ngày nào đó, bàn tay từng vun trồng ta sẽ dần mỏi mệt. Liệu ta có kịp lớn lên để mẹ có thể an tâm “thu hoạch” trọn vẹn những mùa yêu thương?
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
