Một lá ngô đồng rơi
Colchiques dans les prés
Một lá ngô đồng rơi
Có hay chăng người ơi
Một lá ngô đồng rơi
Thu đẹp đã về rồi
Lờ lững trên trời cao
Chiếu lên nước hồ xanh
Lờ lững trên trời cao
Mây bạc còn dựng thành
Rừng vi lô quạnh hiu
Sáo lên ru hồn ai
Rừng vi lô quạnh hiu
Nắng vàng ngập ruộng dài
Niềm thương trong lòng tôi
Thắm tươi không nhạt phai
Niềm thương trong lòng tôi
Thu đẹp vẫn còn hoài.
(Điệp khúc)
Ngàn chiếc lá còn rơi
Đỏ au hay vàng tươi
Ngàn chiếc lá rơi rơi
Bay vèo ngập cả trời.
(Bài thơ nằm trong Tập thơ Tiếng đập cánh loài chim lớn (NXB Lá Bối, 1967).
*
“Chiếc Lá Ngô Đồng và Dấu Lặng Của Mùa Thu”
Trong sự chuyển mình rất nhẹ giữa nắng và gió, giữa không gian lặng và những chuyển động vô hình, bài thơ “Một lá ngô đồng rơi” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh rơi vào lòng người đọc cũng như chính chiếc lá ấy – lặng lẽ, mềm mại, nhưng đầy sức gợi và thấm sâu. Chiếc lá ngô đồng, trong bài thơ, không chỉ là một hiện tượng của mùa, mà là một biểu tượng của sự thức tỉnh, của cái đẹp mong manh và của sự có mặt trọn vẹn trong khoảnh khắc.
Chiếc lá rơi – một tiếng chuông gọi về hiện tại
“Một lá ngô đồng rơi
Có hay chăng người ơi”
Câu hỏi ngắn, tưởng như hồn nhiên ấy, lại chứa đựng một thông điệp rất sâu sắc: chúng ta có thật sự đang sống, đang nhìn, đang lắng nghe, hay chỉ đang trôi qua cuộc đời mà không hề hay biết? Một chiếc lá rơi – trong thực tại thuần khiết của nó – có thể là một tiếng chuông chánh niệm, nếu tâm ta không lãng đãng giữa muôn ý niệm quá khứ – tương lai.
Chiếc lá ấy, không rơi một mình, nó rơi vào sự tỉnh thức, và trong sự rơi đó, có một mùa thu hiện ra rõ ràng – không phải là mùa thu của lịch, mà là mùa thu trong tâm thức đã an trú.
Tĩnh và động – hai mặt của cùng một vẻ đẹp
“Lờ lững trên trời cao
Chiếu lên nước hồ xanh”
“Mây bạc còn dựng thành”
Cảnh sắc trong bài thơ như bước ra từ một bức tranh thủy mặc: mây, hồ, lá, nắng, tất cả đều có mặt, nhưng đều không ồn ào, không phô trương. Đó chính là cái đẹp của thiền: sự có mặt trọn vẹn nhưng nhẹ nhàng như hơi thở. Ngay cả khi “lá rơi vèo ngập cả trời”, thì cũng không tạo nên hỗn loạn, mà chỉ như một màn múa dịu dàng của vũ trụ.
Nỗi thương trong sáng – không đậm mà cũng chẳng phai
“Niềm thương trong lòng tôi
Thắm tươi không nhạt phai”
Niềm thương ấy không bị nhuốm khổ đau, không là hoài niệm rướm máu hay day dứt. Nó trong lành như ánh mắt một đứa trẻ nhìn mùa thu, nhẹ nhàng mà sâu xa. Đó là thứ tình cảm đã được lọc qua thời gian, qua thiền định, qua cái nhìn không bám chấp, để rồi còn lại một lòng biết ơn với sự sống.
Mùa thu – biểu tượng của vô thường và vẻ đẹp huy hoàng của cái tàn phai
“Ngàn chiếc lá còn rơi
Đỏ au hay vàng tươi”
“Bay vèo ngập cả trời”
Nếu ta sợ sự rụng rơi, sợ cái chết, sợ sự tàn úa, thì hãy nhìn lại mùa thu. Mùa thu không chết, mùa thu chỉ chuyển mình. Những chiếc lá không rơi trong tiếc nuối, mà rơi như một lời khẳng định vẻ đẹp cuối cùng trước khi hóa thân. Cái đẹp không nằm ở sự kéo dài, mà nằm ở sự trọn vẹn trong mỗi khoảnh khắc. Và cũng như vậy, đời sống của ta, từng ngày, từng hơi thở, có thể đẹp nếu ta sống bằng lòng biết ơn, bằng sự có mặt trọn vẹn, bằng cái nhìn thấu suốt rằng: “ngàn chiếc lá còn rơi”, nhưng vẻ đẹp của mỗi chiếc là không thể thay thế.
Thông điệp của Thiền sư: Hãy sống với sự tinh tế của một người biết thấy một chiếc lá rơi – và mỉm cười với mùa thu
Bài thơ “Một lá ngô đồng rơi” là một bài tụng ca mùa thu, nhưng sâu hơn, là một lời nhắc về sự tỉnh thức trong đời sống hàng ngày. Thiền sư không nói về triết lý như một học giả, mà viết như một người vừa đi dạo quanh hồ thu, dừng lại, và gọi nhẹ: “Người ơi, có hay chăng?”. Nếu có thể lắng nghe được lời gọi ấy, nếu có thể thấy được một chiếc lá ngô đồng rơi, thì có lẽ ta đã bắt đầu bước vào cánh cửa của một mùa thu miên viễn trong chính tâm hồn mình.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
