Mùa xưa
Cỏ dại lưng đồi
Khoai sắn nuôi em
Tuổi mười ba, mười bốn
Chiều về nắng gọi
Nương dâu xanh
Lá đỏ rụng đầy thềm
Mơ xưa tràn đầy gối mộng
Lúa tới mùa rồi
Tiếng hát vẳng thâu đêm.
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Dấu chân trên cát”)
*
Mùa xưa – tiếng vọng dịu dàng của hồi ức và an nhiên
Có những bài thơ không dài dòng, không nhiều ẩn dụ, nhưng lại ngân vang như một tiếng chuông nhỏ giữa lòng người tĩnh lặng. “Mùa xưa” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một bài thơ như thế – ngắn gọn, mộc mạc, nhưng đủ sức lay động một cõi lòng. Tựa như hơi thở nhẹ của quá khứ, bài thơ mang theo sắc màu của một thời gian khó, của tuổi thơ thiếu thốn mà thanh sạch, và sâu xa hơn là tiếng nói của chánh niệm, của sự trở về và an trú trong hiện tại.
Cỏ dại lưng đồi
Khoai sắn nuôi em
Tuổi mười ba, mười bốn
Chỉ vài dòng đầu, Thiền sư đã vẽ nên một lát cắt của thời thơ bé – thời nghèo khó, khi miếng ăn là khoai sắn, khi ngọn đồi chỉ có cỏ dại. Nhưng giữa cái kham khổ ấy không phải là một lời than vãn, mà là sự chấp nhận dịu dàng. Tuổi mười ba, mười bốn – cái tuổi đẹp nhất của mộng mơ hiện lên trong nền cảnh giản dị, nhưng chính vì thế mà lại càng đượm vẻ thanh khiết. Ở đây, cái nghèo không làm lu mờ vẻ đẹp của tuổi trẻ, mà ngược lại, nó tạo nên chiều sâu cho ký ức – thứ ký ức không bị lấp bởi tiện nghi vật chất, mà lưu giữ được tinh chất của đời sống giản dị và chân thật.
Chiều về nắng gọi
Nương dâu xanh
Lá đỏ rụng đầy thềm
Không gian thơ bỗng rộng mở ra trong ánh chiều vàng, trong sắc xanh của nương dâu, trong chiếc lá đỏ rụng đầy thềm – ba hình ảnh như ba nhịp thở của một buổi chiều xưa. Thiền sư không chỉ nhớ về một cảnh vật, mà đang hồi tưởng bằng cả tâm hồn. “Nắng gọi” là nắng mời gọi, nắng gợi thức, nắng dẫn người trở về với điều gì đó thật xa mà cũng thật gần – một tuổi thơ, một quê nhà, một thời đã mất. Lá đỏ rụng thềm như dấu vết của thời gian, nhưng không buồn bã, chỉ nhắc khẽ rằng: mùa đã đổi thay.
Mơ xưa tràn đầy gối mộng
Lúa tới mùa rồi
Tiếng hát vẳng thâu đêm.
Hai dòng cuối cùng đưa người đọc vào một trạng thái giao hòa giữa mộng và thực, giữa ước mơ và sự sống đang diễn ra. “Mơ xưa tràn đầy gối mộng” – giấc ngủ của tuổi thơ không chỉ là nơi nghỉ ngơi mà là một miền đất sống động của hoài bão, khát vọng, những điều chưa thành hình nhưng đã nuôi lớn hồn người. Và rồi lúa tới mùa – sự sống đã kết trái. Trong khi đó, “tiếng hát vẳng thâu đêm” như lời ru của nhân gian, của ký ức, của sự sống thầm lặng mà bền bỉ.
Bài thơ “Mùa xưa” không chỉ là một kỷ niệm. Đó là một hơi thở của chánh niệm nơi quá khứ không còn là vết thương mà trở thành một phần của sự sống hiện tại. Thiền sư Thích Nhất Hạnh, với tâm hồn tỉnh thức, không viết để gợi buồn, cũng không hoài cổ theo cách trốn tránh thực tại. Ngài viết để gọi người trở về, để thấy rằng: quá khứ dù khó khăn, vẫn là điều nuôi lớn chúng ta. Khi ta nhìn lại nó bằng con mắt hiểu và thương, quá khứ trở thành bạn đường của hiện tại, không phải là xiềng xích.
“Mùa xưa” là một lời nhắc rằng hạnh phúc không nằm trong sự dư dả, mà trong cái nhìn biết ơn với những gì đã có – dù chỉ là cỏ dại, khoai sắn, nắng chiều hay tiếng hát xa xăm. Chính sự giản dị ấy là nền tảng của bình an. Như dấu chân người đi qua cát – không vĩnh viễn, không chiếm giữ nhưng để lại trong lòng người cảm xúc lặng thinh và sâu xa.
Và có lẽ, khi đọc “Mùa xưa”, mỗi người trong chúng ta cũng sẽ có một mùa riêng mình trở lại dịu dàng, chậm rãi, và đầy biết ơn.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
