Mưa xuân

Em là con gái trong khung cửi
Dệt lụa quanh năm với mẹ già.
Lòng trẻ còn như cây lụa trắng,
Mẹ già chưa bán chợ làng xa.

Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay,
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy.
Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ,
Mẹ bảo: Thôn Đoài hát tối nay.

Lòng thấy giăng tơ một mối tình.
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh.
Hình như hai má em bừng đỏ,
Có lẽ là em nghĩ đến anh.

Bốn bên hàng xóm đã lên đèn,
Em ngửa bàn tay trước mái hiên.
Mưa thấm bàn tay từng chấm lạnh,
Thế nào anh ấy chẳng sang xem.

Em xin phép mẹ vội vàng đi,
Mẹ bảo: xem về kể mẹ nghe.
Mưa nhỏ nên em không ướt áo,
Thôn Đoài cách có một thôi đê.

Thôn Đoài vào đám hát thâu đêm,
Em mải tìm anh chả thiết xem.
Chắc hẳn đêm nay đường cửi lạnh,
Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em.

Chờ mãi anh sang anh chả sang,
Thế mà hôm nọ hát bên làng.
Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn,
Để cả mùa xuân cũng bẽ bàng.

Mình em lầm lụi trên đường về,
Có ngắn gì đâu môt dải đê!
Áo mỏng che đầu, mưa nặng hạt,
Lạnh lùng em tủi với đêm khuya.

Em giận hờn anh cho đến sáng,
Hôm sau mẹ hỏi hát trò gì.
“- Thưa u họ hát…” Rồi em thấy
Nước mắt tràn ra, em ngoảnh đi.

          *

Bữa ấy mưa xuân đã ngại bay,
Hoa xoan đã nát dưới chân giày.
Hội chèo làng Đặng về ngang ngõ,
Mẹ bảo mùa xuân đã cạn ngày.

Anh ạ! Mùa xuân đã cạn ngày!
Bao giờ em mới gặp anh đây?
Bao giờ Hội Đặng đi ngang ngõ,
Để mẹ em rằng hát tối nay?

1936

Bài thơ này đã được nhạc sĩ Huy Thục phổ nhạc thành bài hát cùng tên.

*

“Mưa xuân đã ngại bay” – Bài ca trong veo của một mối tình không lời

Có những bài thơ không cần triết lý cao siêu, không cần những hình ảnh phức tạp, vẫn có thể làm người đọc nghẹn ngào bằng sự mộc mạc và chân thành. Mưa xuân của Nguyễn Bính là một bài thơ như thế. Một câu chuyện tình quê đơn sơ, hồn nhiên, nhưng thấm đẫm nỗi niềm thiếu nữ – với cả hy vọng, mơ mộng và nỗi buồn thắt lại giữa cơn mưa xuân.

Em – cô gái làng dệt lụa, sống bên khung cửi, gắn bó với mẹ già, mang một tâm hồn trong trắng như tấm lụa chưa đem bán ra chợ làng xa. Cuộc đời em là những ngày lặng thinh, cần mẫn, tưởng như bình yên đến suốt đời. Nhưng chính “bữa ấy mưa xuân phơi phới bay”, chính tiếng hát chèo của hội làng Đặng, đã lay động lòng em – khẽ khàng như tơ, dịu dàng như bụi xoan rụng bên đường.

Tình yêu trong thơ Nguyễn Bính thường bắt đầu như vậy – không rầm rộ, không tỏ bày, mà âm thầm nảy mầm từ một điều rất nhỏ. Em dừng tay giữa khung cửi, hai má bừng đỏ, lòng xốn xang một nỗi chờ mong mơ hồ. Chỉ một câu thơ nhẹ tênh:
Có lẽ là em nghĩ đến anh.
– mà người đọc đã cảm thấy tim mình se lại, vì ai mà chưa từng có một phút ngập ngừng, ngốc nghếch đến thế?

Rồi em bước ra khỏi thế giới của mình – lần đầu “xin phép mẹ vội vàng đi”, lần đầu đi xem hội chỉ để mong được gặp một người. Đoạn thơ miêu tả cảm giác ấy thật dịu dàng và buồn bã:
Em mải tìm anh chả thiết xem.
Chắc hẳn đêm nay đường cửi lạnh,
Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em.
Em không còn là cô gái chỉ biết dệt lụa nữa – em đã yêu, và chính tình yêu ấy đã khiến em biết nhớ, biết trống vắng, biết cả mong manh.

Nhưng người không đến. Không lời nhắn, không lời hứa, chỉ là sự im lặng lạnh lùng giữa đêm mưa. Em trở về một mình, áo mỏng, đầu trần, qua một con đê tưởng ngắn mà dài hun hút như tuổi xuân hụt hẫng. Em tủi thân không chỉ vì bị bỏ quên, mà vì em đã mơ – và niềm mơ ấy bị đánh thức dở dang:
Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn,
Để cả mùa xuân cũng bẽ bàng.

Cao trào lặng lẽ mà nhói nhất là khổ thơ:
“- Thưa u họ hát…” Rồi em thấy
Nước mắt tràn ra, em ngoảnh đi.
Tình yêu bị kìm nén, bị nuốt ngược vào trong, vỡ òa trong một khoảnh khắc không thể giãi bày. Đó là nét đẹp trong thơ Nguyễn Bính: bi kịch không nằm ở sự chia ly, mà nằm ở chỗ người con gái ấy không thể nói – không thể nói với mẹ, cũng không thể trách người mình thương.

Và khổ kết – giản dị mà tê tái:
Anh ạ! Mùa xuân đã cạn ngày!
Bao giờ em mới gặp anh đây?
Mùa xuân không còn là mùa trong năm, mà là mùa của tuổi trẻ, mùa của hy vọng, của thẹn thùng và chờ đợi. Mùa ấy đã qua rồi – như tiếng hát chèo đã tắt, như hoa xoan đã nát dưới chân người – còn em vẫn chưa gặp được anh.

Mưa xuân không chỉ là một bài thơ tình. Đó là bản nhạc đồng quê man mác buồn, là tiếng nói dịu dàng của một trái tim con gái lần đầu biết yêu, biết tổn thương. Nguyễn Bính đã viết về những điều tưởng nhỏ nhặt mà lại quá lớn trong đời người: một lời hẹn bị quên, một buổi chiều chờ đợi, một mùa xuân lặng lẽ đi qua…

Và điều đẹp nhất chính là: dẫu đau, dẫu bẽ bàng, người con gái ấy vẫn yêu bằng cả sự trong veo, vẫn giữ trong lòng một khoảng trời xuân, dù xuân đã cạn ngày.

*

Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý