Mười hai bến nước

Mỗi lần tôi quá ưu buồn,
Đọc thơ tưởng những linh hồn phiêu lưu
Chiều qua, cũng một buổi chiều
Bò xoài, khăn mặt dở thêu, thở dài.
Tôi như là nhớ một ai,
Tuy chưa một bóng qua trời tôi đâu.
Người âu sầu, cảnh âu sầu,
Một lần gió động, bên lầu lá rơi.
Ô hay, sao thế, lòng tôi,
Thuốc nào chữa được bệnh người vẩn vơ.
Vì giời, bệnh gió và mưa,
Phiêu lưu, bệnh của người thơ muôn đời.
Đứng lên ngồi xuống lại ngồi,
Tương tư… đâu phải bóng người xa xăm.
Nhớ người, tôi đọc hàng trăm
Lời thơ tha thiết âm thầm qua đi.
Giời ơi, cam chịu biệt ly
Trước khi biệt mất, trước khi trao lòng.
Có tàn ác… số mệnh không?
Có tê tái đến tận trong tim lành?
Bảo tôi nín lặng sao đành,
Lòng ơi, người ấy vô tình đi qua.
Thì tôi sợ lắm, người ta
Không nhìn chăm chút sẽ ra thế nào.
Tôi ước ao, tôi ước ao.
Đời người ấy để tôi vào được không?
Tưởng khơi sa mạc mênh mông
Lời tôi im lịm trôi trong cát vàng.
Đầu bù tóc rối tơ vương,
Tôi ngồi nhắc lại một trang thơ buồn.
Nửa chừng lệ đã trào tuôn
Nghẹn ngào không thể đọc hơn một vần
Nghĩa là như thế muôn lần,
Nhưng tôi, không kiếp phong trần như ai
Tôi còn sướng nhất trên đời
Dễ thường kẻ ấy phương trời lang thang
Trưa nay ngồi nhặt nắng vàng,
Ngày nào đưa chị, đầu làng ngùi trông.
Mái Đoài nhớ lá cau Đông.
Nàng lời than thở thả lòng giếng khô.
Còn nhiều… nhưng chỉ tôi thừa,
Cuộc đời phiêu bạt bao giờ gặp tôi.
Hỡi người thơ mộng xa xôi,
Hay là để một quãng đời nào tiên.
Quãng đời trộn với ánh đèn,
Dưới trời có gặp chỉ phiền phức thêm
Phần hoa rộn rã áo xiêm,
Muốn bao hình ảnh có tìm như không.
Biết rằng thế lắm, nhưng lòng,
Có tin đi một con đường khác đâu.
Vẫn buồn mới khổ, mới đau,
Vẫn chờ, vẫn nhớ nơi đâu xa vời…
Vẫn theo ấy bóng một người,
Qua lời thơ lệ, qua lời gió mưa…
Tình vương trong mộng là THƠ
Nếu như thế quả tôi dư tài rồi.
Nếu là tim rạn máu rơi,
Là lời yêu mến, là lời khóc than.
Là tin tưởng, là quê hương
Là tròn, là góc, là vuông hay là
Một hàng chữ, ý vu vơ;
Than ôi, tôi biết bao giờ hiểu đây.
Vì làng thơ họp trên mây
Tôi, cô gái xấu đoạ đày trần gian
Hiểu làm sao được mà than
Nhớ sao não nuột cung đàn… mà ghen
Với người trong giấc mơ tiên
Của chàng thi sĩ quê trên mây hồng
Than ôi, có thể được không
Lòng tôi từ độ… như giòng sông vơi
Lá vàng đã lắm lần trôi
U buồn đã lẫn thở dài đi qua
Lệ nhiều đã giết ngày thơ,
Môi hồng sẽ nhạt, má tơ phai đào
Còn gì nữa mà đổi trao
Cho người đuổi những mơ cao không trùng
Còn gì mà đợi, mà mong
Nhớ tôi thì nhớ, xin đừng có… yêu
Mơ đi tôi cũng mơ theo,
Hoạ chăng gặp một vài chiều của nhau.
Rồi tìm lấy bước khổ đau
Bạn đi trong lúc tôi rầu rầu trông.
Thế thôi tình cũng là xong
Người đời cát bụi, kẻ phòng cô đơn.
Viết đi, tôi dạo khúc đờn
Theo giòng linh lạc của hồn bạn đi.
Viết đi rồi nhớ gửi về
Bến mơ trong gió, mây se chiều buồn

*

Mười hai bến nước – Lời độc thoại của một trái tim biết mơ

Có những bài thơ như một khúc độc tấu không cần đối đáp, như tiếng lòng vang lên giữa khoảng lặng vô tận của trần gian. “Mười hai bến nước” – bài thơ của Nguyễn Bính – là một khúc nhạc như vậy: không tình nhân, không hạnh phúc, không cả bóng người để ôm lấy mà yêu. Chỉ còn một mình thi sĩ, một linh hồn mỏng manh ngồi lại giữa mênh mông cuộc đời, thở dài nhìn về phía những giấc mơ mà mình không bao giờ bước đến được.

Đây không phải là một bài thơ viết về tình yêu – mà là viết về cái bóng của tình yêu, cái ảo ảnh từng thấp thoáng đâu đó, rồi biến mất mãi mãi. Trong từng dòng thơ, người đọc như bước vào một cõi đời u uẩn, mong manh và thiết tha đến tận cùng – nơi một trái tim biết yêu, nhưng không ai đón nhận tình yêu ấy.

I. Khi nỗi buồn không gọi được tên người

“Mỗi lần tôi quá ưu buồn,
Đọc thơ tưởng những linh hồn phiêu lưu…”

Thi sĩ mở đầu bằng một nỗi buồn không lý do, một thứ buồn như mưa gió, như hơi thở mùa thu, như một vệt sương trôi giữa chiều không tên. Nỗi buồn ấy khiến người viết thấy mình giống như một linh hồn đi lạc, đọc thơ để tự soi bóng mình trong từng chữ, từng dòng.

“Tôi như là nhớ một ai,
Tuy chưa một bóng qua trời tôi đâu.”

Câu thơ như một lời thú nhận. Chưa từng yêu – nhưng đã mang trong tim một nỗi nhớ. Chưa từng gặp – nhưng đã thấy đời mình thiếu một điều gì đó tha thiết lắm. Cái “nhớ một ai” không hình, không tên ấy chính là linh cảm sâu xa về một mối tình không đến, một cuộc gặp không bao giờ thành.

II. Khi tình yêu là một giấc mộng không dành cho mình

“Tôi ước ao, tôi ước ao.
Đời người ấy để tôi vào được không?”

Câu hỏi bật ra như một tiếng thở dài. Thi sĩ không mong tình yêu đáp lại, chỉ mong mình được bước chân vào “đời người ấy” – để tồn tại trong một góc nào đó, để được cảm nhận, dù chỉ là một chút hiện diện mơ hồ. Nhưng ngay sau đó, chính người viết đã tự trả lời:

“Tưởng khơi sa mạc mênh mông
Lời tôi im lịm trôi trong cát vàng.”

Giọng thơ chạm vào mức tuyệt vọng. Tình yêu, với người này, không chỉ là điều xa vời, mà là điều bất khả. Giống như ném một tiếng gọi vào sa mạc – và nhận về im lặng, lạnh lẽo, hư vô.

III. Khi trái tim biết mơ lại hóa thành tội lỗi

“Biết rằng thế lắm, nhưng lòng,
Có tin đi một con đường khác đâu.”

Dù biết rằng yêu là khổ, mộng là ảo, chờ đợi là vô vọng – nhưng con tim vẫn không thể bước sang một lối đi khác. Có gì đau hơn khi chính mình hiểu rõ chân lý, mà vẫn không thể từ bỏ?

“Vẫn buồn mới khổ, mới đau,
Vẫn chờ, vẫn nhớ nơi đâu xa vời…”

Tình yêu – hay đúng hơn, cái bóng của tình yêu – đã in hằn vào tim người thơ. Họ không yêu một con người cụ thể, mà yêu một linh ảnh đã được nhào nặn từ nỗi cô đơn, từ niềm thơ, từ trái tim nhạy cảm không ai chạm tới.

IV. Khi hạnh phúc là thứ dành cho người khác

“Tôi còn sướng nhất trên đời
Dễ thường kẻ ấy phương trời lang thang”

Thi sĩ tự an ủi mình bằng cách tưởng tượng người kia còn khổ hơn – đang “lang thang”, đang lưu lạc. Nhưng liệu đó có phải là sự thật? Hay chỉ là một cách để bớt nhức nhối? Dù thế nào, người viết vẫn nhận ra:

“Cuộc đời phiêu bạt bao giờ gặp tôi.”

Một câu thơ như đóng lại mọi giấc mơ. Người ấy – thực hay ảo – sẽ không bao giờ gặp thi sĩ. Và nếu có gặp, thì cũng đã là “phiền phức”, là “hoa thừa”, là “rượu ế” trong một thế giới chỉ toàn những ảo ảnh.

V. Nguyễn Bính muốn nói gì qua bài thơ này?

“Mười hai bến nước” không chỉ là một bài thơ viết về một người con gái cô đơn, hay một trái tim bị lãng quên. Đó là tiếng nói cho những ai sống trong mộng, yêu bằng linh hồn, chờ một cuộc gặp chẳng bao giờ đến. Bài thơ cho ta thấy một nỗi bi ai đặc trưng của Nguyễn Bính – cái bi không phải từ khổ đau hữu hình, mà từ một nỗi hoài mong vô vọng.

Nguyễn Bính gọi tên nó là “thơ” – nhưng thơ ở đây không phải để ngợi ca cuộc đời, mà là nơi trú ẩn cho những trái tim không ai hiểu, cho những linh hồn phiêu du. Những người “cô gái xấu đọa đày trần gian”, những “người thơ mộng xa xôi”, những người “mơ đi tôi cũng mơ theo” – tất cả họ đều là một phần của “mười hai bến nước”, trôi dạt mãi mà chẳng bến nào là của riêng mình.

“Mười hai bến nước” không có câu chuyện tình rõ ràng, không có cao trào kịch tính, không có nhân vật cụ thể – nhưng lại mang sức nặng của một bản tình ca chưa từng cất lên. Nguyễn Bính, như chính lời thơ ông, là người đi trong mơ, sống trong mộng, yêu bằng nỗi buồn. Và bài thơ này – là vết thương thơm dịu ấy, khắc lên tâm hồn người đọc, dịu dàng mà nhức nhối.

*

Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý