Ngôi nhà có ngọn lửa ấm
Con chào đời
Không có mười hai bà mụ áo quần xanh đỏ ngồi bên
Mà hai mươi bốn khuôn dấu vuông tròn chứng nhận con trên đủ loại giấy tờ tem phiếu.
Chà, cái thằng bé khóc váng phòng bệnh viện
Bên nôi con hai thằng bé lạc mẹ, khát sữa, còn khóc to hơn
Không hề chi, ông Giê su bị đóng đinh, chết đi còn chết chung với những anh khốn khổ
Còn con sống đây, hãy khóc cười chung với cuộc đời này.
Một nhà thống kê học quê hương nói rằng sự có mặt của con đã chia vào phần 285 cân thóc đầu người
Một nhà bác học của hành tinh cắt nghĩa thêm, con đã được tính vào phần một tấn chất nổ dự chi vào đầu nhân loại.
Ấy thế mà con cứ bú và quẫy đạp đòi phần sống!
Cái thằng bé chóp chép, cái thằng bé khụt khịt
Ngủ và bú, bú và ngủ
Nhưng cha biết rằng rồi con sẽ bước vào thế kỷ 21 với tuổi mười bảy cường tráng
Mà với thế kỷ đó thì cha chưa kịp làm gì
Chẳng hạn một câu thơ cho những người sống ở phần đất hứa bên kia
Hay văng tục đôi câu với kẻ bên này thế kỷ –
Cái thế kỷ của cha còn lắm điều xấu hổ!
Ôi giọt nước đã từng quẫy đạp trong bụng mẹ
Giờ đang quẫy lên trong lớp vỏ chính mình
Để tiếp nhận và lọc bỏ
Để tháo tung các giới hạn
Con hãy nhớ rằng có bao người không tên đang tự nguyện
Ghi vào nghĩa vụ mình thêm cho con cân thóc
Bao người nữa không tên lặng lẽ đóng thêm cho con một chỗ ngồi trong lớp học
Có bao nhiêu người bạc tóc giỏ giọt mực cuối cùng xuống phòng thí nghiệm
Cũng vì con
Cả người lính đêm này chong mắt trước biên cương
Để giữ lấy phần đất nơi con sinh được gọi là Tổ quốc
Và mẹ con, người đã trút cho con một phần thân thể
Một phần tuổi xuân…
Hỡi giọt nước sinh thành hãy bắt nắng và phát sáng
Tự bây giờ, trong con…
Đã mùa thu
Đêm cha quạt cho con chút lửa
Đặt ấm chỗ con nằm
Trở giấc, lại ngồi lại quạt
Những hòn than lấp lánh lim dim
Mặt con sáng vầng trăng nhỏ
Cha ngồi dáng người thượng cổ
Nhớ mười năm đốt lửa Trường Sơn
Cơn sốt, cơn đói
Người nằm xuống, kẻ còn lưa
Tóc cha sợi đen, sợi bạc
Chợt nhớ lời ru mùa thu gió hát
Cha ngồi trầm ngâm thâu đêm…
Ngày khẳm tháng, 9-1984
*
Ngọn Lửa Ấm Giữa Cuộc Đời
Bài thơ Ngôi nhà có ngọn lửa ấm của Nguyễn Khoa Điềm là một khúc trầm suy tư về cuộc sống, về sự tiếp nối giữa các thế hệ trong dòng chảy thời gian. Ở đó, một đứa trẻ ra đời không chỉ là niềm vui của gia đình, mà còn là một phần của xã hội, của nhân loại – nơi niềm vui luôn đi kèm với những gánh nặng, nơi mỗi sinh linh bé nhỏ đã được tính toán trên những chỉ số lương thực và chiến tranh. Nhưng trên tất cả, tác giả gửi gắm một niềm tin: đứa trẻ ấy, dù sinh ra giữa bao nhiêu lo toan, vẫn mang trong mình ánh sáng, vẫn có thể lớn lên và tiếp tục thắp sáng ngọn lửa của đời mình.
“Cái thằng bé chóp chép, cái thằng bé khụt khịt
Ngủ và bú, bú và ngủ
Nhưng cha biết rằng rồi con sẽ bước vào thế kỷ 21 với tuổi mười bảy cường tráng”
Hình ảnh một đứa trẻ sơ sinh hiện lên thật bình dị nhưng đầy ý nghĩa. Em chưa biết gì về thế giới ngoài kia, vẫn hồn nhiên bú mớm, quẫy đạp, nhưng lại mang trong mình cả tương lai của một thời đại mới. Người cha, với sự từng trải của mình, đã nhìn thấy trong con không chỉ là một sinh linh bé bỏng, mà là cả một thế hệ sẽ tiếp tục viết tiếp lịch sử của đất nước.
Tuy nhiên, bên cạnh niềm vui của sự sống là những trăn trở sâu sắc. Đứa trẻ sinh ra trong một thời đại mà cha mẹ nó vẫn còn “xấu hổ”, vẫn chưa kịp làm được gì trọn vẹn, vẫn còn những điều chưa nói, những điều chưa làm. Nó sinh ra khi thế giới này vẫn còn chiến tranh, còn đói nghèo, còn những nỗi đau lặng thầm của những con người không tên. Nhưng điều quan trọng nhất là: dù thế giới ngoài kia có thế nào đi nữa, thì đứa trẻ vẫn có quyền đòi hỏi phần sống của mình, vẫn có thể vươn lên, vẫn có thể “bắt nắng và phát sáng”.
“Hỡi giọt nước sinh thành hãy bắt nắng và phát sáng
Tự bây giờ, trong con…”
Nhưng ánh sáng ấy không phải tự nhiên mà có. Nó được truyền lại từ những con người thầm lặng, những người đã hy sinh, đã vất vả gieo trồng để có một tương lai tốt đẹp hơn cho thế hệ sau. Đó là những người nông dân lặng lẽ góp thêm một cân thóc, những người thầy cô dành chỗ ngồi cho em trong lớp học, những nhà khoa học cống hiến giọt mực cuối cùng trong phòng thí nghiệm, những người lính đêm đêm canh giữ biên cương, và cả người mẹ – người đã dành cho con một phần tuổi xuân, một phần thân thể của mình.
Và trên hết, có một người cha ngồi đó, bên ngọn lửa ấm, quạt than cho con ngủ trong những đêm mùa thu.
“Đã mùa thu
Đêm cha quạt cho con chút lửa
Đặt ấm chỗ con nằm
Trở giấc, lại ngồi lại quạt”
Hình ảnh người cha bên bếp lửa, lặng lẽ, đầy yêu thương nhưng cũng thấm đẫm những ký ức của quá khứ. Ngọn lửa ấy không chỉ sưởi ấm cho con, mà còn là biểu tượng của sự tiếp nối, của những tháng năm cha từng trải qua trên Trường Sơn, của những người đã nằm xuống để hôm nay cha được trở về, được đốt lửa trong chính ngôi nhà của mình. Đó là ngọn lửa của trách nhiệm, của sự hy sinh, của tình thương không lời mà người cha dành cho con.
Bài thơ khép lại trong sự trầm ngâm, như một lời nhắn nhủ thầm lặng: cuộc sống này không bao giờ là dễ dàng, nhưng chỉ cần trong mỗi gia đình còn một ngọn lửa ấm, chỉ cần còn những con người sẵn sàng cho đi mà không đòi hỏi, thì thế hệ sau vẫn sẽ có đủ ánh sáng để bước tiếp. Và đứa trẻ ấy, khi lớn lên, sẽ hiểu rằng sự sống của mình không chỉ là của riêng mình, mà còn là món quà của bao thế hệ đi trước, là ánh sáng cần được truyền lại, để tiếp tục giữ ngọn lửa ấm cho những ngày sau.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
