Những câu hỏi đầu năm
Vì sao quất lại tròn đến thế?
Vì sao mai lại nở vàng?
Vì sao dáng chùa xưa lại đằm đến vậy?
Và mỗi mắt người sáng một niềm vui?
Vì sao ly rượu đưa lên, tay mình run khẽ
Chẳng chạm vào ai, cũng đã chạm với đời
Sao lại thế, nửa đêm thức giấc
Chợt thấy mình nhẹ bẫng giữa sương rơi?
Mãi mãi hồn ta không cũ nữa
Em chăng là nắng mới tinh khôi?
*
*
Những Câu Hỏi Đầu Năm – Lời Tự Vấn Giữa Đất Trời Mùa Xuân
Mỗi độ xuân về, lòng người lại rộn ràng, nhưng cũng trầm lặng hơn để suy tư, để lắng nghe những thanh âm dịu dàng của đất trời. Trong bài thơ Những câu hỏi đầu năm, Nguyễn Khoa Điềm không đưa ra những triết lý sâu xa, mà thay vào đó, ông đặt ra những câu hỏi tưởng như giản dị nhưng lại đầy ám ảnh. Những câu hỏi ấy không chỉ để chiêm nghiệm về thiên nhiên, về mùa xuân, mà còn là lời tự vấn về chính con người, về đời sống, về những gì khiến ta day dứt và xúc động khi đứng trước thời gian.
Những điều tưởng chừng quen thuộc, nhưng lại chứa đựng bao điều kỳ diệu
“Vì sao quất lại tròn đến thế?
Vì sao mai lại nở vàng?
Vì sao dáng chùa xưa lại đằm đến vậy?
Và mỗi mắt người sáng một niềm vui?”
Bốn câu thơ mở đầu là bốn câu hỏi không có câu trả lời cụ thể. Nhưng đâu phải chỉ để tìm kiếm câu trả lời, mà là để cảm nhận. Mùa xuân đến, quất tròn trịa, mai vàng rực rỡ, dáng chùa xưa vẫn hiền hòa giữa thời gian, và ánh mắt con người sáng lên một niềm vui lặng lẽ. Những điều ấy vốn quen thuộc, năm nào cũng vậy, nhưng sao đến mỗi năm mới, ta lại bỗng nhận ra nó với một tâm thế mới? Phải chăng, chính lòng người cũng đã đổi thay, cũng khao khát một sự tươi mới, một sự trong trẻo như những điều giản dị ấy?
Bởi lẽ, xuân không chỉ là sự thay đổi của đất trời, mà còn là một sự hồi sinh trong tâm hồn con người.
Sự mong manh của khoảnh khắc giao mùa và sự kết nối vô hình với cuộc đời
“Vì sao ly rượu đưa lên, tay mình run khẽ
Chẳng chạm vào ai, cũng đã chạm với đời
Sao lại thế, nửa đêm thức giấc
Chợt thấy mình nhẹ bẫng giữa sương rơi?”
Có lẽ, ai cũng từng có khoảnh khắc như thế. Cầm ly rượu đầu xuân mà chợt nhận ra một sự run rẩy nhẹ nhàng trong bàn tay – không hẳn vì men rượu, mà vì một nỗi niềm không gọi tên. Phải chăng đó là khoảnh khắc con người ý thức sâu sắc nhất về sự gắn kết vô hình với cuộc đời? Không cần phải chạm vào ai, ta vẫn cảm nhận được hơi ấm của nhân gian. Không cần phải nói thành lời, ta vẫn hiểu được lòng nhau.
Và rồi, một đêm nào đó, ta bỗng thức giấc, chợt thấy mình “nhẹ bẫng giữa sương rơi” – một cảm giác vừa thanh thản, vừa chơi vơi. Đó có thể là khoảnh khắc lòng người đã trút bỏ đi bao nặng nề của năm cũ, hay cũng có thể là khi ta nhận ra sự mong manh của chính mình trước thời gian.
Sự bất diệt của tâm hồn và ánh sáng của tình yêu
“Mãi mãi hồn ta không cũ nữa
Em chăng là nắng mới tinh khôi?”
Dòng chảy của thời gian không ngừng cuốn trôi mọi thứ, nhưng có một điều sẽ không bao giờ cũ – đó là tâm hồn con người khi biết cách đón nhận mùa xuân. Năm mới không chỉ là sự chuyển giao ngày tháng, mà còn là sự đổi mới từ bên trong. Khi lòng người còn biết ngỡ ngàng trước cái đẹp, khi ta còn những câu hỏi không cần lời giải đáp, thì tâm hồn ấy sẽ mãi tươi trẻ, sẽ mãi không già đi.
Và trong ánh sáng ấy, có hình bóng của “em” – người mang đến cho nhà thơ cảm giác về “nắng mới tinh khôi”. Phải chăng, đó là tình yêu? Hay chính là mùa xuân vĩnh cửu trong trái tim mỗi người?
Lời kết
Những câu hỏi đầu năm không đơn thuần chỉ là những câu hỏi. Đó là những dòng suy tư về thời gian, về kiếp người, về những điều tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại chất chứa bao nhiêu ý nghĩa. Trong mỗi mùa xuân, không chỉ cây cỏ đâm chồi, mà cả lòng người cũng có cơ hội hồi sinh. Chỉ cần ta còn biết ngắm nhìn, còn biết lắng nghe, còn biết đặt ra những câu hỏi, thì mùa xuân sẽ không bao giờ rời xa.
Vậy, vì sao ta vẫn thấy lòng mình rung động mỗi độ xuân về?
Có lẽ, câu trả lời nằm ở chính những vần thơ này.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
