Phật nằm
Áo khoác nửa vai khoe bụng phệ
Miệng toác ra, cái rốn cũng cười
Giá mỡ đang lên, “xẻo” bán tẹo
Lim dim con mắt, hé nhìn đời.
1987
*
Phật Nằm – Hình Ảnh Đầy Nghệ Thuật Về Cuộc Đời
Lưu Trọng Lư – người thi sĩ tài hoa, đã từng viết nên những vần thơ trữ tình đẹp như một giấc mộng, nhưng cũng có những bài thơ đầy tính triết lý, sâu sắc về nhân sinh. Phật Nằm là một bài thơ ngắn, chỉ bốn câu, nhưng lại chứa đựng một tầng ý nghĩa rộng lớn, vừa mang nét hóm hỉnh, vừa ẩn giấu một suy ngẫm sâu xa về con người và cuộc đời.
Phật nằm – Dáng vẻ an nhiên hay biếm họa xã hội?
“Áo khoác nửa vai khoe bụng phệ
Miệng toác ra, cái rốn cũng cười”
Hình ảnh Phật Nằm hiện lên không phải trong dáng vẻ uy nghiêm thường thấy, mà lại có chút gì đó dân dã, gần gũi và thậm chí… hài hước. Một thân hình đầy đặn, một chiếc áo khoác hờ hững, một nụ cười toác rộng đến cả cái rốn cũng như đang cười theo.
Bức tượng Phật này gợi liên tưởng đến những pho tượng Phật Di Lặc – vị Phật của sự hoan hỉ, của niềm vui và hạnh phúc. Nhưng dưới ngòi bút của Lưu Trọng Lư, hình ảnh này không chỉ đơn thuần là biểu tượng của an nhiên tự tại, mà còn mang chút gì đó châm biếm. Một vị Phật béo tốt giữa một thế gian đầy rẫy khổ đau – phải chăng đây là một ẩn dụ về sự tương phản giữa cuộc đời thực tại và những lý tưởng xa vời?
Cái cười – Sự thản nhiên hay sự giễu nhại?
“Giá mỡ đang lên, ‘xẻo’ bán tẹo
Lim dim con mắt, hé nhìn đời.”
Câu thơ như một cú chuyển đầy bất ngờ. Khi giá mỡ leo thang, liệu người ta có còn đủ thanh thản để cười không? Cái từ “xẻo bán tẹo” gợi lên hình ảnh những con người đang chật vật kiếm sống từng chút một, phải cắt xén từ cái ăn, cái mặc giữa thời cuộc đổi thay.
Và giữa tất cả những bộn bề ấy, vị Phật vẫn nằm đó, “lim dim con mắt, hé nhìn đời.”
Là một cái nhìn đầy thông tuệ và thấu hiểu, hay là một cái nhìn hờ hững, bàng quan? Phải chăng Lưu Trọng Lư đang muốn nhắc đến những kẻ ngồi trên cao, tự mãn với vị thế của mình, chỉ dửng dưng quan sát nhân gian mà không thực sự can dự vào nỗi đau của con người?
Thông điệp của bài thơ – Nhìn đời qua tiếng cười
Bài thơ không chỉ dừng lại ở hình ảnh một bức tượng Phật nằm. Nó là một góc nhìn về xã hội, về sự chênh vênh giữa những triết lý cao đẹp và thực tại khắc nghiệt.
Có những nụ cười là sự an nhiên, nhưng cũng có những nụ cười là sự trào phúng. Có những đôi mắt lim dim là để suy tư, nhưng cũng có những đôi mắt chỉ là sự thờ ơ trước những biến động của cuộc đời.
Lưu Trọng Lư, với bốn câu thơ ngắn ngủi, đã khiến người đọc phải suy nghĩ về chính mình: Ta đang cười theo cách nào?
Là sự thanh thản trong tâm hồn, hay chỉ là một lớp vỏ bọc che giấu sự dửng dưng trước nỗi đau của người khác?
*
Lưu Trọng Lư – Người tiên phong của Phong trào Thơ mới
Lưu Trọng Lư (19/6/1911 – 10/8/1991) là nhà thơ, nhà văn, nhà soạn kịch Việt Nam, sinh ra tại làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Ông xuất thân trong một gia đình nho học và sớm bộc lộ tài năng văn chương.
Là một trong những người khởi xướng và tích cực cổ vũ Phong trào Thơ mới, Lưu Trọng Lư đã để lại dấu ấn sâu đậm với những vần thơ trữ tình giàu cảm xúc, nổi bật là bài Tiếng thu với hình ảnh “con nai vàng ngơ ngác” đã trở thành biểu tượng của thi ca Việt Nam. Ngoài thơ, ông còn sáng tác văn xuôi, kịch nói, cải lương, góp phần phong phú cho nền văn học nghệ thuật nước nhà.
Sau Cách mạng Tháng Tám, ông tham gia Văn hóa cứu quốc, hoạt động tuyên truyền văn nghệ trong kháng chiến. Sau năm 1954, ông tiếp tục cống hiến trong lĩnh vực sân khấu và văn học, từng giữ chức Tổng Thư ký Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam.
Với những đóng góp lớn lao, năm 2000, Lưu Trọng Lư được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật. Lưu Trọng Lư không chỉ là một nhà thơ tài hoa mà còn là người đã góp phần làm thay đổi diện mạo thơ ca Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
