Phi cóc tính
Quả vị đầu tiên mà ta tu chứng
Là quả vị phi cóc tính
Nếu bạn bỏ cóc vào đĩa
Chỉ trong vài giây
Cóc sẽ nhảy ra.
Nếu bạn bắt cóc bỏ vào đĩa trở lại
Trong vài giây
Cóc lại sẽ nhảy ra
Giữ cóc trong đĩa
Thật là rất khó.
Bạn và tôi
Chúng ta đều có Phật tánh trong tâm
Đó thật là một niềm an ủi
Nhưng bạn và tôi
Chúng ta cũng có cóc tánh trong tâm
Vì vậy cho nên
Quả vị tu chứng đầu tiên của chúng ta
Là đạt tới
Phi cóc tính.
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Thơ từng ôm và mặt trời từng hạt”)
*
“Phi Cóc Tính” – Quả Vị Đầu Tiên Trên Hành Trình Tỉnh Thức
Trong sự nghiệp thi ca và thiền học của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, có những bài thơ nhẹ nhàng như tiếng gió thoảng, lại sâu thẳm như đáy hồ tĩnh lặng. “Phi cóc tính” là một bài thơ như vậy. Ngắn gọn, giản dị, nhưng ẩn chứa một thông điệp sâu xa về bản tính con người và hành trình tu tập vượt qua tập khí.
Quả vị đầu tiên mà ta tu chứng
Là quả vị phi cóc tính
Ngay từ câu mở đầu, Thiền sư đã đưa ra một hình ảnh đầy bất ngờ và dí dỏm. Thay vì nói đến những quả vị cao siêu như sơ thiền, nhị thiền hay A-la-hán, ngài nói đến một quả vị… rất “đời”: phi cóc tính – vượt thoát khỏi bản năng nhảy nhót, bồn chồn, xao động như loài cóc.
Nếu bạn bỏ cóc vào đĩa
Chỉ trong vài giây
Cóc sẽ nhảy ra.
Hình ảnh này thật sống động. Như loài cóc không chịu yên trong chiếc đĩa, tâm con người cũng vậy. Ngồi xuống thiền chưa được một phút, tâm đã bay đi hàng nghìn dặm. Ý nghĩ tới lui, cảm xúc dâng trào, thói quen phản ứng liền ngay lập tức trỗi dậy. Giữ cho thân và tâm yên tĩnh trong hiện tại – đó là điều rất khó, giống như… giữ một con cóc trong đĩa.
Bạn và tôi
Chúng ta đều có Phật tánh trong tâm
…
Nhưng bạn và tôi
Chúng ta cũng có cóc tánh trong tâm
Câu thơ đầy tình người. Thiền sư không hề phán xét, không vẽ ra một hình ảnh con người lý tưởng thuần khiết, mà nhận diện rõ ràng chúng ta có cả hai mặt: Phật tánh thanh tịnh và “cóc tánh” bồn chồn. Chính sự nhận diện này là bước đầu của hiểu và thương.
Tu tập không phải là loại bỏ phần “cóc” trong mình, mà là nhận ra nó, mỉm cười với nó, rồi từ từ giúp nó an trú. Đó là lý do vì sao Thiền sư gọi “phi cóc tính” là quả vị đầu tiên – vì nếu không vượt qua được tập khí phản ứng, bất an, thì không thể bước tiếp trên con đường chánh niệm.
Giữ cóc trong đĩa
Thật là rất khó.
Câu thơ nghe như một lời nhắn nhủ giản dị nhưng thật tha thiết. Giữ tâm yên trong giây phút hiện tại không phải điều dễ dàng. Nhưng chính việc ta biết nó khó, ta mới bắt đầu kiên nhẫn. Và sự kiên nhẫn đó chính là cánh cửa mở ra tuệ giác.
“Phi cóc tính” không phải là chuyện của một loài vật. Nó là hình ảnh sống động của tâm con người chưa được huấn luyện, luôn nhảy khỏi giây phút hiện tại để chạy về quá khứ hay lo lắng cho tương lai. Và “quả vị” mà Thiền sư nhắc tới không phải là danh xưng tôn giáo, mà là một trạng thái an nhiên, có mặt trọn vẹn trong hiện tại.
Trong thế giới đầy xao động hôm nay, bài thơ “Phi cóc tính” giống như một nụ cười hiền từ. Nó không bắt ép, không đòi hỏi, chỉ khẽ nhắc:
Chúng ta ai cũng có Phật tánh,
Nhưng muốn sống được với Phật tánh ấy,
Trước hết hãy học ngồi yên,
Và đừng nhảy nhót như cóc nữa.
Và như thế, tu hành không còn là điều gì cao xa, mà bắt đầu từ mỗi hơi thở, mỗi phút ngồi yên, mỗi lần biết mỉm cười khi “cóc trong lòng” lại vừa nhảy nhót.
Một quả vị nhỏ, nhưng là cánh cửa mở ra cả bầu trời tỉnh thức.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
