Quan Trạng

Quan Trạng đi bốn lọng vàng,
Cờ thêu tám lá qua làng Trang Nghiêm.
Mọi người hớn hở ra xem,
Chỉ duy có một cô em chạnh buồn^*.
Từ ngày cô chửa thành hôn,
Từ ngày anh khoá hãy còn hàn vi…
Thế rồi vua mở khoa thi,
Thế rồi quan Trạng vinh quy qua làng…

1937

*

Quan Trạng qua làng – Dư âm của một mối duyên muộn màng

Trong tiếng trống chiêng rộn rã ngày vinh quy, giữa những tiếng hò reo, ánh mắt hân hoan của dân làng đón vị tân khoa rực rỡ áo mũ về làng, vẫn có một ánh mắt lặng thầm, một nỗi lòng đơn độc chênh vênh: đó là cô gái trong bài thơ “Quan Trạng” của Nguyễn Bính.

Bài thơ ngắn nhưng tựa như một vết cứa nhẹ vào ký ức, khiến lòng người đọc se lại trong niềm tiếc nuối.

Quan Trạng đi bốn lọng vàng,
Cờ thêu tám lá qua làng Trang Nghiêm.

Hình ảnh Quan Trạng rực rỡ uy nghi hiện ra như một giấc mộng cổ tích, được đón đưa trong ánh hào quang của chiến thắng và danh vọng. Đó là đỉnh cao của sự nghiệp một người học trò nghèo – đi thi và đỗ Trạng nguyên, vinh quy bái tổ, mang về cho quê hương niềm tự hào.

Mọi người hớn hở ra xem,
Chỉ duy có một cô em chạnh buồn.

Chính ở đây, Nguyễn Bính đã bẻ lái ánh nhìn của bài thơ, từ náo nức chuyển sang trầm buồn, từ tập thể sang cá thể, từ ánh sáng hào quang sang một góc khuất nhỏ trong lòng người thiếu nữ năm xưa. Giữa biển người reo hò, chỉ mình cô lặng lẽ, bởi trong ánh sáng ấy, có một phần ký ức bị bỏ quên.

Từ ngày cô chửa thành hôn,
Từ ngày anh khoá hãy còn hàn vi…

Họ từng có một đoạn đời bên nhau, có thể là lời hứa, có thể là một mối cảm tình trong sáng. Nhưng rồi ngày tháng trôi qua, anh rời làng, mang theo ước mơ khoa bảng, còn cô gái vẫn ở lại, với những tháng ngày chờ đợi lặng thầm.

Thế rồi vua mở khoa thi,
Thế rồi quan Trạng vinh quy qua làng…

Cái “thế rồi” lặp lại hai lần nghe như tiếng chuông đánh động vào số phận. Thành công đến, nhưng tình cũ chẳng còn. Vinh quang về, nhưng có lẽ người xưa đã hóa xa xôi. Một đời người có thể đổi thay trong khoảnh khắc, và đôi khi, chỉ một bước chân của người cũ cũng đủ làm chông chênh cả một khoảng lòng.

“Quan Trạng” là một bài thơ ngắn nhưng chất chứa nhiều lớp nghĩa: về sự lỡ làng, về cái giá của danh vọng, và về sự đánh đổi của thời gian. Không trách móc, không oán giận, cô gái chỉ “chạnh buồn” – một nỗi buồn đủ nhẹ để không thành bi kịch, nhưng cũng đủ sâu để người đọc day dứt mãi không thôi.

Nguyễn Bính đã làm được điều kỳ diệu: chỉ với vài câu thơ, ông khắc họa nên một khung cảnh làng quê sống động, một mối tình cũ gói trong lớp thời gian, và một nỗi niềm người con gái thôn quê – thủy chung, âm thầm, và chấp nhận.

Thông điệp của bài thơ như một lời nhắc dịu dàng: giữa những ồn ào của thành công, đừng quên ngoái lại phía sau – nơi có thể có người từng yêu ta bằng cả một đời lặng lẽ.

*

Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý