Soi mình

Cháy đầu dập trán mặc kim bào
Năm bảy năm qua kiếp ngựa mao.
Ví thực siêu quần cùng xuất chúng
Một lần buông xuống một lần cao.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Buông Xuống Để Bay Cao

Cuộc đời con người là một cuộc rong ruổi không ngừng. Ai cũng muốn vươn cao, muốn vượt trội hơn người, muốn khẳng định bản thân giữa biển đời vô tận. Nhưng rồi, trong cơn mê mải ấy, có mấy ai tự soi mình, tự hỏi bản thân đang đi về đâu?

Tuệ Trung Thượng Sĩ, với trí tuệ siêu việt và cái nhìn thấu suốt nhân gian, đã để lại bài thơ “Soi Mình”, như một tấm gương phản chiếu sự vô thường của kiếp người:

“Cháy đầu dập trán mặc kim bào,
Năm bảy năm qua kiếp ngựa mao.”

Những danh vọng, những phấn đấu không ngừng trong đời giống như người mang áo gấm, nhưng đầu vẫn bốc cháy, trán vẫn phải dập xuống đau đớn. Con người cứ lao mình vào cuộc tranh đua, mải mê chạy theo vinh hoa, lợi lộc mà quên mất chính mình. Dù có khoác lên mình áo gấm vàng son, nhưng nếu tâm không an, nếu lòng còn bị thiêu đốt bởi tham vọng, thì chẳng khác nào kẻ đang bốc cháy giữa vinh quang.

Rồi thời gian trôi qua, những năm tháng kiếp người cũng chỉ như “kiếp ngựa mao” – thoáng chốc đã hết một đời. Bao nhiêu vất vả, bao nhiêu tranh đấu, cuối cùng có còn lại gì?

Nhưng giữa sự vô vọng ấy, Thượng Sĩ lại chỉ ra một con đường:

“Ví thực siêu quần cùng xuất chúng,
Một lần buông xuống một lần cao.”

Nếu thật sự muốn vượt lên trên tất cả, muốn đạt đến sự xuất chúng thực thụ, thì không phải là cố gắng trèo cao hơn người khác, mà là buông xuống. Một lần buông xuống là một lần bay cao. Càng bám chấp vào danh lợi, ta càng bị ràng buộc. Nhưng khi có thể buông bỏ những gánh nặng của tham vọng, buông bỏ những hơn thua, ta mới thực sự chạm đến sự tự do, mới thực sự vươn cao khỏi những ràng buộc của kiếp nhân sinh.

Lời thơ của Tuệ Trung Thượng Sĩ không chỉ là một lời khuyên, mà là một cánh cửa dẫn đến sự giải thoát. Ai trong chúng ta cũng từng lao đao trong vòng xoáy của danh vọng, cũng từng quên mất chính mình vì những mục tiêu xa vời. Nhưng nếu có thể tĩnh tâm, có thể buông xuống, có thể thôi không níu giữ những điều vô thường, thì ta sẽ thấy mình nhẹ bẫng, thấy đời thênh thang, và thấy bản thân đã ở một tầm cao mới – nơi không còn những trói buộc của hơn thua.

Một lần buông xuống, một lần cao… Vậy thì tại sao còn chần chừ?

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý