Sứ giả
Tặng một hoạ sĩ giang hồ
Một đêm mưa gió rộn ràng
Vô tình ta đã bên giường Quí Phi.
Phi chợt tỉnh: “Đi từ đâu lại?
Mới ở đây hoặc tới từ lâu?”
Rằng: “Đi từ độ vào thu,
Gió thu về chậm, cuộc thu trễ tràng.
Em: sứ giả Minh Hoàng người cũ,
Chốn ngọc cung mái phủ sầu che;
Tình đi: ngấn để lụa the
Tình đi, đi mãi không về, tình không”.
Nghe ta nói động lòng sùi sụt
Nửa vạt sầu che vội mặt hoa,
Thẫn thờ Phi ngắm rừng xa
Mà khi ngoảnh lại thì ta không còn.
Là chim sứ giả
Em bay từ bể cả đến ngàn sâu,
Bay khắp sáu đảo ba châu
Tìm hoa cho gió, đón sầu cho thơ.
Tiếng cánh vỗ trong giờ ly biệt
Nghe vội vàng bi thiết bao nhiêu;
Lang thang núi bạc mây chiều
Lao xao cánh nhạn mây chiều đập sương…
*
Sứ Giả – Kẻ Lữ Hành Của Thời Gian Và Nỗi Nhớ
Có những con người sinh ra không để thuộc về một nơi nào cả. Họ là sứ giả của ký ức, của những cuộc tình dang dở, của những hoài niệm mà thời gian không thể xóa nhòa. Trong bài thơ Sứ giả, Lưu Trọng Lư đã khắc họa hình ảnh một kẻ lữ hành cô đơn, người mang trong mình những nỗi niềm từ quá khứ, lang thang giữa cõi đời như cánh chim phiêu bạt không điểm dừng.
Cuộc hội ngộ trong mộng – Khi quá khứ trở về
Bài thơ mở đầu bằng một khung cảnh huyền ảo, khi nhân vật trữ tình vô tình lạc bước vào giấc mộng của Dương Quý Phi – người đẹp nghiêng nước nghiêng thành trong lịch sử, nhưng cũng là biểu tượng của một mối tình bi thương:
“Một đêm mưa gió rộn ràng
Vô tình ta đã bên giường Quý Phi.
Phi chợt tỉnh: ‘Đi từ đâu lại?
Mới ở đây hoặc tới từ lâu?'”
Không gian mở ra mờ ảo như một cõi mộng, nơi ranh giới giữa thực và hư chẳng còn rõ ràng. Câu hỏi của Quý Phi như vọng lại từ nghìn năm trước, từ những ngày nàng còn sống trong cung cấm, yêu và đau khổ vì một cuộc tình không trọn vẹn.
Người lữ khách – kẻ sứ giả của quá khứ – khẽ trả lời:
“Rằng: ‘Đi từ độ vào thu,
Gió thu về chậm, cuộc thu trễ tràng.
Em: sứ giả Minh Hoàng người cũ,
Chốn ngọc cung mái phủ sầu che;
Tình đi: ngấn để lụa the
Tình đi, đi mãi không về, tình không’.”
Câu thơ như một tiếng thở dài. Người lữ khách mang theo mùa thu – mùa của chia ly, của tiếc nuối. Chàng đến từ quá khứ xa xăm, từ những năm tháng mà tình yêu giữa Đường Minh Hoàng và Dương Quý Phi vẫn còn nồng nàn nhưng đã sớm trở thành bi kịch. Tình đi, đi mãi không về, tình không – đó là câu nói khắc nghiệt nhất về những cuộc tình dang dở: một khi đã mất đi, nó sẽ chẳng thể quay lại được nữa.
Những cánh chim của định mệnh – Phiêu du và lãng quên
Trước lời nói ấy, Dương Quý Phi bật khóc, nỗi đau xưa như sống lại:
“Nghe ta nói động lòng sùi sụt
Nửa vạt sầu che vội mặt hoa,
Thẫn thờ Phi ngắm rừng xa
Mà khi ngoảnh lại thì ta không còn.”
Hình ảnh người sứ giả biến mất như một giấc mộng, như một bóng ma của quá khứ chỉ thoáng hiện rồi tan biến. Người đẹp nghiêng nước ấy, dù từng một thời khiến bậc đế vương say đắm, giờ chỉ còn lại trong hoài niệm, nơi những giọt nước mắt rơi muộn màng.
Nhân vật trữ tình không phải là con người thực, mà là một sứ giả – kẻ lữ hành đi giữa những miền ký ức, giữa những mối tình đã mất. Chàng giống như cánh chim bay không mỏi, không có điểm đến, chỉ mang theo nỗi sầu của bao kẻ yêu nhau mà lạc mất nhau:
“Là chim sứ giả
Em bay từ bể cả đến ngàn sâu,
Bay khắp sáu đảo ba châu
Tìm hoa cho gió, đón sầu cho thơ.”
Hình ảnh cánh chim sứ giả như một biểu tượng đẹp đẽ nhưng đầy cô độc. Chàng đi qua muôn nơi, chứng kiến muôn vàn câu chuyện tình yêu và biệt ly, nhưng bản thân lại chẳng thể thuộc về một ai. Tìm hoa cho gió, đón sầu cho thơ – sứ mệnh của chàng là đi để ghi nhớ, để lưu giữ những mảnh tình đã mất vào từng vần thơ, từng cơn gió, từng chiếc lá rơi.
Cô đơn giữa trời rộng – Lữ khách của sầu muộn
Kết thúc bài thơ, tiếng vỗ cánh của chim sứ giả vang lên giữa buổi chia ly, nghe vội vàng và bi thương biết bao:
“Tiếng cánh vỗ trong giờ ly biệt
Nghe vội vàng bi thiết bao nhiêu;
Lang thang núi bạc mây chiều
Lao xao cánh nhạn mây chiều đập sương…”
Tất cả những gì còn lại chỉ là tiếng cánh chim lao xao trong hoàng hôn lạnh lẽo. Người sứ giả vẫn tiếp tục cuộc hành trình không đích đến, như một kẻ lữ hành mãi mãi không thể dừng chân.
Lời kết – Sứ giả của tình yêu và nỗi nhớ
Lưu Trọng Lư đã vẽ nên một hình tượng đầy ám ảnh – sứ giả không chỉ là một người, mà là hiện thân của những mối tình dang dở, của những ký ức không thể xóa nhòa. Nhân vật trong bài thơ là người mang theo sứ mệnh nhắc nhớ, nhưng cũng chính vì thế mà mãi mãi không có nơi thuộc về.
Hình ảnh người sứ giả cũng chính là hình ảnh của những con người luôn sống trong quá khứ, những kẻ mãi lang thang trong miền hoài niệm, không thể dứt ra khỏi những yêu thương đã mất.
“Là chim sứ giả
Em bay từ bể cả đến ngàn sâu…”
Nhưng rồi, liệu có ai nhớ đến một cánh chim đã bay qua đời mình? Liệu có ai giữ lại được một kẻ chỉ thuộc về những gì đã qua? Hay rồi, tất cả cũng chỉ là giấc mộng, như bóng dáng người lữ khách biến mất trong đôi mắt u sầu của Dương Quý Phi?
*
Lưu Trọng Lư – Người tiên phong của Phong trào Thơ mới
Lưu Trọng Lư (19/6/1911 – 10/8/1991) là nhà thơ, nhà văn, nhà soạn kịch Việt Nam, sinh ra tại làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Ông xuất thân trong một gia đình nho học và sớm bộc lộ tài năng văn chương.
Là một trong những người khởi xướng và tích cực cổ vũ Phong trào Thơ mới, Lưu Trọng Lư đã để lại dấu ấn sâu đậm với những vần thơ trữ tình giàu cảm xúc, nổi bật là bài Tiếng thu với hình ảnh “con nai vàng ngơ ngác” đã trở thành biểu tượng của thi ca Việt Nam. Ngoài thơ, ông còn sáng tác văn xuôi, kịch nói, cải lương, góp phần phong phú cho nền văn học nghệ thuật nước nhà.
Sau Cách mạng Tháng Tám, ông tham gia Văn hóa cứu quốc, hoạt động tuyên truyền văn nghệ trong kháng chiến. Sau năm 1954, ông tiếp tục cống hiến trong lĩnh vực sân khấu và văn học, từng giữ chức Tổng Thư ký Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam.
Với những đóng góp lớn lao, năm 2000, Lưu Trọng Lư được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật. Lưu Trọng Lư không chỉ là một nhà thơ tài hoa mà còn là người đã góp phần làm thay đổi diện mạo thơ ca Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
