Tặng một người sáng tạo

Gửi Hải Bằng, nhà thơ – người tạo hình rễ cây

Nơi người ta bỏ đi
Sau khi hái hoa, bẻ quả, trú chân,
Sau khi hôn nhau, đẵn gỗ
Con người kỳ dị của chúng ta
Đi tìm những cái rễ

Anh thuộc loại người quan tâm sự sinh trưởng ở bề sâu
Những mắt thường không thấy được
Sau khi chia sẻ với chúng ta vẻ đẹp những đền đài trang nghiêm óng ả
Anh lặng lẽ đi tìm những nghịch lý dưới đất
Như những cái rễ cây vươn vào tầng đất tối tăm không ai biết được
Anh đẩy trí tưởng tượng của mình nẩy mầm trên mỗi rễ còi cọc

Để thành chim – sự bay
Để thành cá – sự lặn
Thành cô gái – tình yêu
Thành nhà thơ – ngọn gió

Anh là kẻ phải đánh trận sau cùng
Người đi chuyến tàu vét
Kẻ được xé vé cuối cùng trong rạp hát
Sự may mắn của anh dính dáng ít nhiều với những rễ cây

Và khuôn mặt anh, cả tình yêu không dễ dàng của anh
Có họ hàng với những rễ cây trong lòng đất cứng
Vì vậy khi ta nghe anh cười
Thì sự hồn hậu của anh có đất đai làm chứng

Anh, cái rễ cây dai dẳng nhất
Vươn lên bám cuộc đời này
Dẫu có khi buồn vui, nước mắt
Anh vẫn tạc hình mình lên năm tháng chúng tôi

4-1984

*

Người Nghệ Sĩ Và Những Rễ Cây Âm Thầm

Có những con người tìm kiếm vẻ đẹp ở những điều lộng lẫy, rực rỡ. Nhưng cũng có những con người lặng lẽ đi tìm cái đẹp trong những gì chìm khuất, trong lớp đất sâu tối tăm – nơi sự sống âm thầm sinh trưởng. Nguyễn Khoa Điềm, trong bài thơ “Tặng một người sáng tạo”, đã dành những lời trân trọng nhất cho một nghệ sĩ như thế – Hải Bằng, người không chỉ làm thơ mà còn tạo hình từ rễ cây, từ những gì tưởng chừng vô dụng, bị bỏ đi.

Sáng tạo từ những gì bị lãng quên

“Nơi người ta bỏ đi
Sau khi hái hoa, bẻ quả, trú chân,
Sau khi hôn nhau, đẵn gỗ
Con người kỳ dị của chúng ta
Đi tìm những cái rễ.”

Giữa những gì hào nhoáng và dễ thu hút sự chú ý, Hải Bằng chọn một lối đi khác: đi tìm những rễ cây – thứ thường bị vùi lấp, bị bỏ lại sau khi người ta đã lấy đi hoa trái, bóng mát. Ở đó, ông tìm thấy một vẻ đẹp khác, một chiều sâu khác của sự sống – nơi những nghịch lý và bản chất của tồn tại được khắc họa rõ ràng nhất.

Cái rễ không rực rỡ, không phô trương, nhưng lại là nền tảng để cây vươn lên, để sự sống tiếp diễn. Cũng như một người nghệ sĩ chân chính, không chỉ chạm vào vẻ ngoài của cuộc đời mà phải đào sâu, lật lên những lớp đất của hiện thực, để tìm ra điều cốt lõi.

Sự sáng tạo – sự hóa thân bất tận

“Anh đẩy trí tưởng tượng của mình nẩy mầm trên mỗi rễ còi cọc
Để thành chim – sự bay
Để thành cá – sự lặn
Thành cô gái – tình yêu
Thành nhà thơ – ngọn gió.”

Sự sáng tạo của Hải Bằng không đơn thuần là tìm tòi cái mới, mà là sự hóa thân, sự nhập vào từng hình dạng của cuộc đời. Từ một cái rễ nhỏ bé, qua bàn tay người nghệ sĩ, nó có thể trở thành cánh chim tung bay, thành con cá lặn sâu, thành một cô gái đầy sức sống, hay thành những vần thơ nhẹ nhàng như gió.

Người nghệ sĩ chân chính không chỉ tạo ra tác phẩm, mà chính bản thân họ cũng hóa thân vào tác phẩm, mang trong mình những nỗi buồn vui, những suy tư của cuộc đời.

Sống dai dẳng như một cái rễ cây

“Anh là kẻ phải đánh trận sau cùng
Người đi chuyến tàu vét
Kẻ được xé vé cuối cùng trong rạp hát
Sự may mắn của anh dính dáng ít nhiều với những rễ cây.”

Hình ảnh của Hải Bằng trong bài thơ hiện lên như một kẻ lặng lẽ, luôn ở sau cùng, luôn gắn bó với những gì ít ai để ý. Nhưng chính điều đó làm nên giá trị của anh – người chọn sự âm thầm, chọn đứng về phía những gì bền bỉ nhất, dai dẳng nhất.

Và hơn thế, chính khuôn mặt, tình yêu, và cả cuộc đời của anh cũng mang dáng dấp của một cái rễ cây – mạnh mẽ, bền bỉ, cắm sâu vào lòng đất cứng để tìm dưỡng chất nuôi sống nghệ thuật của mình.

Lời tôn vinh một người nghệ sĩ chân chính

“Anh, cái rễ cây dai dẳng nhất
Vươn lên bám cuộc đời này
Dẫu có khi buồn vui, nước mắt
Anh vẫn tạc hình mình lên năm tháng chúng tôi.”

Hải Bằng không chỉ là một nghệ sĩ, mà còn là một biểu tượng cho những con người sống với sáng tạo, với nghệ thuật, với những giá trị bền bỉ. Không cần rực rỡ, không cần ồn ào, nhưng dấu ấn của anh vẫn in sâu trong tâm hồn của những người đồng điệu.

Bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một lời tặng, mà còn là một lời tri ân sâu sắc với những người nghệ sĩ âm thầm. Những người, dù đôi khi bị lãng quên, vẫn lặng lẽ “tạc hình mình lên năm tháng” bằng chính sự sáng tạo và lòng đam mê không ngừng nghỉ.

*

Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam

Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.

Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.

Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.

Viên Ngọc Quý.