Thả trâu

Chợt hứng non Qui được bạn thân
Đồng hoang cam nhận kẻ mục đồng.
Quốc vương ân đức rộng như bể
Tuỳ phận đôi phần nước cỏ xuân.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Buông Dây Thả Trâu – Giữa Đồng Xuân Tự Tại

Giữa cõi đời rộng lớn, có người mãi miết tìm kiếm công danh, có người khát khao quyền thế, nhưng cũng có kẻ buông tay, thong dong giữa đồng hoang. “Thả trâu”, bài thơ ngắn mà sâu sắc của Tuệ Trung Thượng Sĩ, không chỉ là hình ảnh một người mục đồng chăn trâu nơi đồng cỏ, mà còn là một ẩn dụ về sự buông bỏ và an trú trong chính mình.

“Chợt hứng non Qui được bạn thân, Đồng hoang cam nhận kẻ mục đồng.”
Giữa chốn non xanh, giữa cõi hoang vu, lòng người bỗng nhiên dậy một niềm vui lạ. Đâu cần xa hoa phú quý, chỉ cần một tâm hồn tri âm, một người bạn đồng hành, thế là đủ. Thượng Sĩ tự nhận mình là kẻ mục đồng – người chăn trâu, sống một cuộc đời bình dị nhưng lại thấu suốt mọi lẽ vô thường. Bởi lẽ, người giác ngộ chẳng cần tìm kiếm xa xôi, chỉ cần đủ duyên thì đâu cũng có thể là nơi an trú.

“Quốc vương ân đức rộng như bể, Tuỳ phận đôi phần nước cỏ xuân.”
Ân đức của bậc quân vương lớn như biển, nhưng người mục đồng chẳng vì thế mà vướng bận. Chỉ cần đủ nước, đủ cỏ xuân, thế là đủ cho trâu no, đủ cho lòng an. Người đời vẫn mãi loay hoay trong vòng danh lợi, nhưng khi biết đủ thì chẳng còn gì để so đo.

Bài thơ ngắn nhưng mở ra một thế giới thanh tịnh và thảnh thơi, nơi không có những tranh đoạt, không có những tính toán thiệt hơn. Người mục đồng ấy chính là hình ảnh của bậc trí giả – buông bỏ mọi ràng buộc để sống đời tự tại. Và ta, nếu có một ngày chợt mỏi mệt giữa vòng quay nhân thế, liệu có đủ can đảm để thả dây, buông trâu mà hòa mình vào đồng cỏ xuân?

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý