Thăm đại sư Tăng Điền 

Chẳng cần cửa tía, chẳng cần rừng
Rốt cuộc chỗ nào chẳng an tâm.
Thế nhân trọn thấy ngàn non sáng
Mấy kẻ lắng nghe tiếng vượn trầm.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Lắng Nghe Tiếng Vượn Trầm – Tĩnh Lặng Giữa Đời

Tuệ Trung Thượng Sĩ là bậc trí giả của cõi nhân gian, bậc thiền khách giữa cuộc đời đầy biến động. Bài thơ “Thăm đại sư Tăng Điền” không chỉ là một lời thăm hỏi, mà còn là một thông điệp sâu sắc về sự an trú và tĩnh lặng trong tâm.

“Chẳng cần cửa tía, chẳng cần rừng,

Rốt cuộc chỗ nào chẳng an tâm.”
Người đời mãi kiếm tìm một chốn bình an, người thì mong cầu vinh hoa, kẻ lại muốn xa lánh thế tục, tìm đến rừng sâu núi thẳm. Nhưng Thượng Sĩ lại cất lên một câu hỏi giản đơn mà sắc bén: “Rốt cuộc chỗ nào chẳng an tâm?” Nếu lòng đã lặng, thì dù ở giữa hoàng cung rực rỡ hay nơi rừng xanh tịch mịch, vẫn chẳng có gì sai biệt. Bởi bình an không nằm ở nơi chốn, mà nằm trong chính tâm mình.

“Thế nhân trọn thấy ngàn non sáng,

Mấy kẻ lắng nghe tiếng vượn trầm.”
Người đời thường chỉ chú ý đến những gì rực rỡ, dễ thấy, như ngàn non xanh thẳm, như ánh sáng rạng rỡ. Nhưng mấy ai đủ tĩnh lặng để nghe được tiếng vượn trầm giữa núi rừng? Ấy chính là cái nghe của người đã buông vọng động, của kẻ đã lặng được nội tâm.

Bài thơ là một lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng thấm thía: đừng tìm bình an ở bên ngoài, mà hãy lắng lại, quên đi những ồn ào phù phiếm. Khi đó, ta sẽ nghe được tiếng vượn trầm, nghe được chính mình, và nhận ra rằng mọi nơi đều có thể là nơi an trú.

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý