Thơ duyên

Chiều mộng hoà thơ trên nhánh duyên,
Cây me ríu rít cặp chim chuyền.
Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá,
Thu đến – nơi nơi động tiếng huyền.

Con đường nhỏ nhỏ gió xiêu xiêu,
Lả lả cành hoang nắng trở chiều.
Buổi ấy lòng ta nghe ý bạn,
Lần đầu rung động nỗi thương yêu.

Em bước điềm nhiên không vướng chân,
Anh đi lững đững chẳng theo gần.
Vô tâm – nhưng giữa bài thơ dịu,
Anh với em như một cặp vần.

Mây biếc về đâu bay gấp gấp,
Con cò trên ruộng cánh phân vân.
Chim nghe trời rộng giang thêm cánh,
Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần.

Ai hay tuy lặng bước thu êm,
Tuy chẳng băng nhân gạ tỏ niềm.
Trông thấy chiều hôm ngơ ngẩn vậy,
Lòng anh thôi đã cưới lòng em.

Bài thơ này từng được sử dụng trong chương trình SGK Văn học 11 giai đoạn 1990-2006, nhưng đã được lược bỏ trong SGK Ngữ văn 11 từ 2007.

*

“Thơ Duyên” – Khi Tình Yêu Đến Nhẹ Nhàng Như Một Cặp Vần

Tình yêu trong thơ Xuân Diệu không chỉ là những cuồng nhiệt, đắm say, mà đôi khi còn là sự rung động rất đỗi dịu dàng, tinh tế. Thơ duyên là một bài thơ như thế. Không có những lời tỏ bày mãnh liệt, không có những nhịp đập rộn rã của trái tim si mê, bài thơ mang đến một cảm giác nhẹ nhàng, một tình yêu vừa chớm nở, e ấp như ánh chiều thu len lỏi qua từng kẽ lá.

Những xao động đầu tiên của tình yêu

Ngay từ nhan đề Thơ duyên, Xuân Diệu đã gợi lên sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, giữa hai tâm hồn đồng điệu trong những phút giây lặng lẽ. Không phải là một mối tình bộc trực hay vội vã, đây là một tình yêu đến từ sự giao cảm tự nhiên, từ một buổi chiều thu trong trẻo:

“Chiều mộng hoà thơ trên nhánh duyên,
Cây me ríu rít cặp chim chuyền.”

Bầu trời xanh ngọc, những chiếc lá khẽ rung động, tiếng chim ríu rít trên cành – tất cả tạo nên một không gian trong trẻo, thanh khiết. Thu đến không chỉ trong cảnh vật mà còn gõ nhịp trong tâm hồn, đánh thức những cảm xúc dịu dàng, mơ hồ mà sâu lắng:

“Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá,
Thu đến – nơi nơi động tiếng huyền.”

Không gian ấy như một tấm lụa mỏng phủ lên lòng người, khiến trái tim xao xuyến, khiến bước chân cũng trở nên chậm rãi, lặng lẽ hơn.

Giây phút chớm nở của tình yêu

Tình yêu trong Thơ duyên không đến từ những lời hẹn ước, cũng không cần một người mai mối. Đó là tình yêu tự nhiên, tựa như những câu thơ tự tìm đến nhau để thành một cặp vần hòa hợp:

“Em bước điềm nhiên không vướng chân,
Anh đi lững đững chẳng theo gần.
Vô tâm – nhưng giữa bài thơ dịu,
Anh với em như một cặp vần.”

Chỉ là những bước chân vô tình song hành bên nhau, chỉ là một khoảnh khắc dịu dàng của buổi chiều thu, thế mà trong lòng đã khẽ xao động. Không ai nói một lời, không ai cố ý tỏ bày, nhưng cảm xúc đã ngấm vào từng bước đi, vào sự hòa hợp vô hình giữa hai tâm hồn.

Sự hòa quyện giữa thiên nhiên và lòng người

Tình yêu trong thơ Xuân Diệu luôn gắn liền với thiên nhiên. Nếu ở những bài thơ khác, thiên nhiên là nơi thể hiện khát khao yêu đương cháy bỏng, thì trong Thơ duyên, thiên nhiên lại trở thành tấm gương phản chiếu những rung động tinh tế nhất:

“Mây biếc về đâu bay gấp gấp,
Con cò trên ruộng cánh phân vân.
Chim nghe trời rộng giang thêm cánh,
Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần.”

Bầu trời xanh thẳm, cánh cò chao nghiêng trong gió, cánh chim giang rộng, sương thu dần buông – tất cả như đồng điệu với cảm xúc của nhân vật trữ tình. Đó là những khoảnh khắc mà tâm hồn con người giao hòa cùng đất trời, khi tình yêu không cần nói ra mà tự nhiên ngấm vào từng hơi thở của vũ trụ.

Lời tỏ tình lặng lẽ mà sâu sắc

Không có những lời yêu đương rực lửa, không có những cuộc gặp gỡ vội vàng, thế nhưng tình yêu vẫn cứ đến, như một lẽ tự nhiên của đất trời:

“Ai hay tuy lặng bước thu êm,
Tuy chẳng băng nhân gạ tỏ niềm.
Trông thấy chiều hôm ngơ ngẩn vậy,
Lòng anh thôi đã cưới lòng em.”

Không cần một người mai mối, không cần những câu thề hẹn, chỉ cần một buổi chiều thu, một khoảnh khắc ngơ ngẩn, vậy là tình yêu đã hình thành. Câu kết “Lòng anh thôi đã cưới lòng em” như một lời tỏ tình không cần nói thành lời. Đó là sự gắn kết lặng lẽ nhưng vĩnh viễn, là sự hòa hợp trọn vẹn giữa hai tâm hồn.

Lời kết

Thơ duyên là một trong những bài thơ tinh tế nhất của Xuân Diệu về tình yêu. Không phải là những cảm xúc bùng cháy hay những nhịp đập cuồng nhiệt, bài thơ mang đến một sắc thái dịu dàng, sâu lắng. Đó là những rung động đầu tiên, là sự hòa hợp lặng lẽ nhưng bền chặt giữa hai tâm hồn.

Tình yêu trong Thơ duyên đến nhẹ nhàng như hơi thở của thiên nhiên, như một cặp vần tự tìm đến nhau giữa muôn trùng câu chữ. Và có lẽ, chính những tình yêu như thế – giản dị, tự nhiên mà sâu sắc – mới là những tình yêu đẹp nhất, đáng trân trọng nhất trong cuộc đời.

*

Xuân Diệu – “Ông hoàng thơ tình” của văn học Việt Nam

Xuân Diệu (1916–1985), tên khai sinh là Ngô Xuân Diệu, là một trong những nhà thơ xuất sắc nhất của nền văn học hiện đại Việt Nam. Với phong cách sáng tác độc đáo, giàu cảm xúc và khát vọng yêu đời mãnh liệt, ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bao thế hệ độc giả.

Sinh ra tại Hà Tĩnh nhưng lớn lên ở Quy Nhơn, Bình Định, Xuân Diệu sớm bộc lộ niềm đam mê văn chương. Ông là gương mặt tiêu biểu của phong trào Thơ Mới, mang đến một luồng sinh khí mới cho thi ca Việt Nam. Những tác phẩm như Thơ thơ (1938) hay Gửi hương cho gió (1945) thể hiện rõ nét giọng điệu sôi nổi, táo bạo, chan chứa tình yêu và khát khao tận hưởng vẻ đẹp cuộc sống.

Sau năm 1945, Xuân Diệu chuyển hướng sáng tác, hòa mình vào dòng chảy cách mạng, ca ngợi quê hương, đất nước và con người lao động. Dù ở giai đoạn nào, thơ ông vẫn giữ nguyên vẹn sự say mê và rung động sâu sắc. Những tác phẩm như Riêng chung (1960) hay Hai đợt sóng (1967) tiếp tục khẳng định vị trí của ông trên thi đàn.

Không chỉ là nhà thơ, Xuân Diệu còn là nhà văn, nhà phê bình có ảnh hưởng lớn. Năm 1996, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật, ghi nhận những đóng góp to lớn của mình.

Xuân Diệu vẫn mãi là biểu tượng của thơ tình Việt Nam, là tiếng nói tha thiết của một tâm hồn luôn khát khao yêu và sống trọn vẹn từng khoảnh khắc:

“Hãy tận hưởng ngày giờ đang thở,
Và yêu đời, hãy sống mạnh hơn tôi.”

Viên Ngọc Quý