Thoát đời

Chuyển mình một nhảy khỏi lửa vòng
Muôn việc đều không vào mắt không.
Ba cõi thênh thang tâm sáng rỡ
Vầng trăng tây lặn, nhật lên đông.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Thoát Vòng Huyễn Mộng – Đón Ánh Bình Minh

Đời người như con thuyền lênh đênh giữa biển lớn, bị cuốn vào bao vòng xoáy của danh lợi, tình si, được mất. Nhưng có mấy ai dám một lần buông bỏ để thoát ra khỏi ngọn lửa vô minh đang bủa vây? Trong bài thơ “Thoát đời”, Tuệ Trung Thượng Sĩ không nói về một cuộc trốn chạy, mà là một sự giải thoát trọn vẹn – vượt qua tất cả bằng một cái chuyển mình.

“Chuyển mình một nhảy khỏi lửa vòng, Muôn việc đều không vào mắt không.”
Một cú nhảy, không phải từng bước chần chừ, không phải lần mò lối thoát, mà là một sự thức tỉnh ngay tức thì. Khi đã thấy rõ bản chất huyễn mộng của đời, mọi sự được mất, hơn thua, lo toan, đều trở nên vô nghĩa. Không còn bị ràng buộc bởi những sợi dây vô hình, mắt nhìn mà chẳng vướng mắc, tâm an nhiên tự tại.

“Ba cõi thênh thang tâm sáng rỡ, Vầng trăng tây lặn, nhật lên đông.”
Ba cõi – dục giới, sắc giới, vô sắc giới – vốn chẳng thể trói buộc người đã thấy rõ chân lý. Khi mê, ba cõi là ngục tù, khi ngộ, ba cõi lại chính là pháp thân rực rỡ. Như vầng trăng Tây lặn để nhường chỗ cho mặt trời phương Đông, những huyễn vọng cũ phải tàn phai để ánh sáng của trí tuệ rạng ngời.

Bài thơ là một lời nhắc nhở: giải thoát không nằm ở sự trốn chạy khỏi cuộc đời, mà là chuyển hóa tâm ngay giữa đời. Khi thấy rõ bản chất của mọi thứ, khi không còn bám chấp, thì đời này chính là Niết-bàn, từng bước chân đều là bước chân tự do, và ánh mặt trời trí tuệ sẽ luôn tỏa sáng trên con đường ta đi.

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý