Tịch mịch
Lửa hè đốt bụi tre vàng,
Trưa hè ru ngủ xóm làng say sưa.
Khóm chuối lá bơ phờ nghĩ ngợi
Rặng cau gầy nghển với trời cao
Trong nhà, ngoài ngõ quạnh hiu,
Đầu thềm con Vện thiu thiu giấc nằm.
Trong nhà lá tối tăm lặng lẽ,
Tiếng ngáy đều nhè nhẹ bay ra
Võng dây chậm chạp khẽ đưa
Ru hai bà cháu say sưa mộng dài…
Cháu bỗng cựa, rẫy hoài khóc đói,
Tỉnh giấc mơ, bà vội hát lên:
“Ạ ơi…” mấy tiếng. Rồi im.
Nhện tường ôm trứng nằm yên mơ màng.
Ruồi bay thong thả nhẹ nhàng
Muỗi vo ve khóc bên màn thiết tha
Hơi thở nóng luồn qua khe liếp
Làm rùng mình mấy chiếc diềm sô.
Bụi nằm lâu chán xà nhà
Nhẹ nhàng rơi phủ bàn thờ buồn thiu…
*
Tịch Mịch – Lặng Yên Giữa Cõi Nhớ
Bài thơ Tịch mịch của Bàng Bá Lân như một bức tranh chậm rãi, khắc họa sự tĩnh lặng đến ngột ngạt của một buổi trưa hè. Không ồn ào, không dữ dội, chỉ là những chi tiết rất nhỏ bé nhưng gợi lên cả một không gian lặng lẽ, nơi thời gian như ngưng đọng, nơi con người và vạn vật chìm vào giấc ngủ chập chờn giữa cái nắng gay gắt.
Sự lặng lẽ của thiên nhiên và con người
Ngay từ những câu đầu, tác giả đã mở ra khung cảnh mùa hè với hơi thở khô khốc và mệt mỏi:
“Lửa hè đốt bụi tre vàng,
Trưa hè ru ngủ xóm làng say sưa.”
Cái nóng như thiêu như đốt, đốt cháy cả màu xanh tươi của thiên nhiên, để lại những bụi tre vàng xác xơ. Sự oi ả của mùa hè không chỉ là cảm giác, mà còn là một thực thể có sức nặng, đang đè lên cả không gian và con người.
Nhưng giữa cái nóng ấy, tất cả dường như đều chìm vào giấc ngủ. Từ con người đến cỏ cây, từ những khóm chuối bơ phờ, rặng cau gầy guộc đến cả con chó Vện nằm thiu thiu trên thềm, tất cả đều lặng lẽ, buông mình theo sự tịch mịch của buổi trưa hè.
Sự chậm rãi của thời gian
Không có bất kỳ một sự kiện lớn nào trong bài thơ, chỉ là những chi tiết đời thường, những khoảnh khắc chậm rãi nhưng chất chứa bao điều:
“Võng dây chậm chạp khẽ đưa
Ru hai bà cháu say sưa mộng dài…”
Chiếc võng đưa nhẹ, đều đều như thể cả thời gian cũng đang ngái ngủ. Người bà ru cháu bằng những câu hát “Ạ ơi…” rồi lại chìm vào im lặng. Những chuyển động trong bài thơ thật chậm rãi, dường như chỉ có thể cảm nhận bằng sự tinh tế của tâm hồn.
“Ruồi bay thong thả nhẹ nhàng
Muỗi vo ve khóc bên màn thiết tha.”
Tiếng muỗi vo ve bỗng trở thành một thanh âm rõ nét trong cái tĩnh lặng bao trùm. Bụi nằm yên trên xà nhà cũng đến lúc rơi xuống, phủ lên bàn thờ một lớp lặng lẽ buồn thiu. Chỉ với một hình ảnh đơn giản, tác giả đã gợi lên không gian của một ngôi nhà quê quen thuộc, nơi quá khứ và hiện tại hòa quyện, nơi thời gian trôi chầm chậm mà con người không nhận ra.
Tịch mịch – Một nỗi cô đơn lặng thầm
Có thể nói, Tịch mịch không chỉ là bức tranh về một buổi trưa hè, mà còn là bức chân dung của sự cô đơn. Không phải là sự cô đơn bi lụy, mà là một nỗi cô đơn dịu dàng, bình thản, lặng lẽ len lỏi vào từng ngóc ngách của không gian.
Bài thơ không có những xúc cảm bùng nổ, nhưng lại gợi lên những ký ức xa xăm, những hình ảnh thân thuộc của một làng quê Việt Nam. Một buổi trưa hè, một người bà, một đứa cháu, một giấc ngủ chập chờn – những điều giản dị ấy lại mang trong mình cả một nỗi niềm hoài niệm, một sự tịch mịch khó gọi tên.
Bàng Bá Lân không dùng những câu chữ cầu kỳ, không cố gắng tạo ra những hình ảnh đẹp lộng lẫy. Nhưng chính sự giản dị, chính những câu từ nhẹ nhàng ấy lại khiến người đọc thổn thức, thấy trong đó bóng dáng một ký ức quen thuộc, một miền quê yên bình đã xa.
Lời kết – Sự tĩnh lặng của ký ức
Tịch mịch là bài thơ không chỉ vẽ nên sự lặng lẽ của thiên nhiên, mà còn là sự tĩnh lặng của lòng người. Đó là nỗi cô đơn không lời, là những ký ức cũ kỹ bám trên xà nhà, là sự chậm rãi của thời gian trong một góc quê hương.
Và có lẽ, ai đã từng đi qua những buổi trưa hè êm đềm, ai đã từng lặng im trong một miền ký ức xa xăm, sẽ thấy mình đâu đó trong những vần thơ này.
*
Bàng Bá Lân – Nhà thơ của hồn quê Việt
Bàng Bá Lân (1912–1988) là một nhà thơ tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại, nổi bật với những vần thơ mộc mạc, giản dị nhưng thấm đẫm tình quê hương và nhân sinh. Ông là một trong những gương mặt chủ chốt của phong trào Thơ Mới, với phong cách trữ tình, nhẹ nhàng và giàu hình ảnh.
Thơ Bàng Bá Lân phản ánh vẻ đẹp của làng quê Việt Nam, từ những buổi trưa hè, xóm chợ chiều đông đến hình ảnh mái trường làng, vườn dừa xanh mướt. Bên cạnh đó, ông còn có những vần thơ sâu sắc về tình yêu, hoài niệm và triết lý nhân sinh. Các tác phẩm tiêu biểu của ông gồm Trưa hè, Xóm chợ chiều đông, Vườn dừa, Giai nhân…
Không chỉ là nhà thơ, Bàng Bá Lân còn là nhà giáo và nhiếp ảnh gia, để lại dấu ấn sâu đậm trong văn hóa Việt Nam. Thơ ông như một bức tranh làng quê yên bình, là tiếng lòng của những tâm hồn yêu thương vẻ đẹp dung dị mà vĩnh hằng của đất nước.
Viên Ngọc Quý.
