Tiếng còi xe lửa
Tiếng còi thét trong đêm dài mờ mịt
Như xé tan thanh khí của bầu trời
Tiếng còi vang hận trường ly biệt
Non nước ngàn xa bóng nhạn trôi
Ai đem chia sẻ cõi lòng tôi
Một nửa theo dòng nhẹ trôi trôi
Một nửa tan đi dòng hương nhạt
Trong bầu không khí nặng u hoài ?
Tiếng còi gấp rút như tha thiết
Vang giục người đi : “Muộn, muộn rồi !
Đây bến mê mờ và lầm lạc
Ta chở về nơi chốn sáng tươi”
Đây bến mê mờ và lầm lạc
Ngàn năm còn vướng nợ dòng đời
Còn vướng nợ trần đeo thêm nặng,
Hướng về giải thoát, bạn đường ơi !
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Thơ học trò”)
*
Tiếng còi trong đêm – Lời thức tỉnh từ bến mê cuộc đời
Có những bài thơ không cần quá nhiều lời hoa mỹ, không cần hình ảnh trau chuốt, nhưng chỉ bằng vài câu ngắn, đã khiến lòng ta thổn thức. “Tiếng còi xe lửa” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một bài thơ như thế – vang lên giữa đêm trường cuộc sống như một hồi chuông tỉnh thức, gấp gáp mà thiết tha, buồn bã mà đầy hy vọng.
Bài thơ mở ra bằng một tiếng còi xé đêm:
Tiếng còi thét trong đêm dài mờ mịt
Như xé tan thanh khí của bầu trời
Tiếng còi ấy không chỉ là âm thanh cơ học của đoàn tàu, mà là tiếng gọi của tâm thức, của nỗi đau ly biệt, của sự chia lìa giữa người và người, giữa người và chính mình. Giữa màn đêm mịt mờ của vô minh, của cuộc đời trôi nổi, tiếng còi hiện lên như một cú chấn động, đánh thức ta khỏi giấc ngủ của thói quen, của lãng quên, của mê lầm.
Tiếng còi vang hận trường ly biệt
Non nước ngàn xa bóng nhạn trôi
Ở đây, “trường ly biệt” không chỉ là cảnh biệt ly trong tình cảm cá nhân, mà còn là sự xa cách giữa con người và cội nguồn tâm linh của chính mình. Ta mải mê chạy theo thế giới bên ngoài, đánh mất mình giữa dòng đời bon chen, để rồi linh hồn cũng như “bóng nhạn” mờ dần trong khung trời xa lạ.
Tác giả không giấu được cảm giác chia cắt nội tâm:
Ai đem chia sẻ cõi lòng tôi
Một nửa theo dòng nhẹ trôi trôi
Một nửa tan đi dòng hương nhạt
Trong bầu không khí nặng u hoài ?
Cõi lòng như vỡ đôi, một nửa vẫn trôi theo dòng đời, một nửa tan loãng trong u sầu và hư vô. Đây là nỗi niềm của những ai còn thức giữa đêm tối thế gian, giữa vòng xoáy trầm luân mà chưa tìm được hướng đi.
Và rồi tiếng còi ấy bỗng chuyển giọng, không chỉ là lời than mà là lời gọi, lời thức tỉnh:
Tiếng còi gấp rút như tha thiết
Vang giục người đi: “Muộn, muộn rồi !”
Không còn là tiếng than van buồn thảm, tiếng còi nay trở thành lời kêu gọi vượt thoát, như tiếng chuông chùa vang lên trong tâm hồn người lữ khách lạc đường. “Muộn, muộn rồi!” – đó không phải là lời hối thúc vội vàng, mà là tiếng của một trái tim từng trải, biết rằng mê lầm kéo dài sẽ dẫn ta ngày một xa khỏi bến bờ an lạc.
Đây bến mê mờ và lầm lạc
Ta chở về nơi chốn sáng tươi
Câu thơ như một lời mời lên tàu, nhưng không phải tàu đến nơi trần tục, mà là chuyến tàu hướng về tỉnh thức. Và đó cũng là thông điệp xuyên suốt trong giáo pháp của Thiền sư Thích Nhất Hạnh: cuộc sống này vốn không phải để ta trôi theo khổ đau, mà là để ta nhận ra con đường quay về, con đường của chánh niệm, của tự do nội tại.
Còn vướng nợ trần đeo thêm nặng,
Hướng về giải thoát, bạn đường ơi !
Tiếng gọi cuối cùng ấy – “bạn đường ơi!” – không chỉ là lời nhắn riêng cho một ai, mà là lời nhắn cho tất cả chúng ta, những kẻ đang trên con tàu cuộc đời. Nó vừa là một câu hỏi, vừa là một lời mời: liệu ta có còn muốn trôi mãi trong khói bụi, hay sẽ chọn bước lên chuyến tàu tỉnh thức đang đợi ta giữa màn đêm?
“Tiếng còi xe lửa” là bài thơ của đêm – nhưng là một đêm đang chuyển mình về sáng. Trong âm vang của nó, ta không chỉ thấy nỗi chia lìa mà còn thấy cả một hướng đi, một lối về. Trong tâm thức của một thiền sư mười mấy tuổi, đã có sẵn ánh sáng của từ bi, của tỉnh thức, và của lời kêu gọi đưa con người thoát khỏi khổ đau không bằng lý thuyết, mà bằng trực cảm sống động của trái tim.
Tiếng còi ấy vẫn còn vang vọng đâu đây – giữa những thành phố ồn ào, giữa những đêm người ta thao thức, giữa lòng ta lúc mỏi mệt. Và biết đâu, một ngày nào đó, trong khoảnh khắc tĩnh lặng hiếm hoi, ta sẽ chợt nghe thấy tiếng gọi ấy, và tự hỏi: mình sẽ lên chuyến tàu nào đây?
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
