Tội giặc
Từ chiến địa trở về
Ngủ một đêm Đèo gió
Trăng như vừng gương nhỏ
Trên tay em gái sàn
Nước máng từng giọt tràn
Như đàn tranh tưng tửng
Hương bưởi gần, thoang thoảng
Nằm nghe gió rúc xa
Dưới ánh lửa hồng cô giáo Thuỷ
Nhớ trò, nhớ lớp ngồi ngẩn ngơ.
(Cao Bằng 3-79)
*
Tội Giặc – Khi Chiến Tranh Cướp Đi Những Điều Bình Dị
Lưu Trọng Lư – một nhà thơ mang tâm hồn nhạy cảm và trái tim nặng tình với quê hương, con người – đã ghi lại trong Tội giặc không chỉ những tàn phá mà chiến tranh mang đến, mà còn cả những mất mát vô hình, những điều giản dị mà con người từng có nhưng rồi bị cướp đi trong đau đớn.
Đêm ở Đèo Gió – Khi ký ức đối diện thực tại
Mở đầu bài thơ là khung cảnh trở về từ chiến địa, nơi con người vừa bước ra khỏi cái chết, chưa kịp thở phào đã bị bao trùm bởi sự hoang vắng của chiến tranh.
“Từ chiến địa trở về
Ngủ một đêm Đèo Gió.”
Một đêm ngủ lại nơi đèo heo hút gió, không gian nơi đây chẳng còn là vùng quê yên bình mà là một vùng đất bị chiến tranh phủ bóng. Nhưng giữa cảnh hoang sơ ấy, vẫn có những hình ảnh đầy chất thơ:
“Trăng như vừng gương nhỏ
Trên tay em gái sàn.”
Ánh trăng vằng vặc như tấm gương nhỏ, phản chiếu lên bàn tay một cô gái miền cao. Hình ảnh này đẹp và bình yên đến lạ, nhưng cũng chính vì thế mà nó trở nên mong manh, dễ vỡ. Giữa khung cảnh chiến tranh khốc liệt, một bàn tay nhỏ bé nâng niu ánh trăng khiến người ta chợt nhận ra: con người, dù mạnh mẽ đến đâu, cũng có những giấc mơ bình dị mà chiến tranh đã làm lu mờ.
Những âm thanh và hương thơm – Một miền ký ức bị xáo trộn
“Nước máng từng giọt tràn
Như đàn tranh tưng tửng
Hương bưởi gần, thoang thoảng
Nằm nghe gió rúc xa.”
Giữa đêm khuya, những giọt nước rơi tạo nên âm thanh trong trẻo như tiếng đàn tranh, mùi hương bưởi phảng phất gợi về những mùa cũ. Tất cả những điều ấy từng là dấu hiệu của cuộc sống thanh bình, nhưng giờ đây, giữa không gian trống trải của Đèo Gió, nó chỉ làm nỗi buồn thêm dâng trào.
Cô giáo và nỗi nhớ – Chiến tranh cướp đi những lớp học bình yên
Bài thơ khép lại với hình ảnh cô giáo Thuỷ ngồi bên ánh lửa hồng, lòng đau đáu nhớ trò, nhớ lớp:
“Dưới ánh lửa hồng cô giáo Thuỷ
Nhớ trò, nhớ lớp ngồi ngẩn ngơ.”
Chiến tranh không chỉ cướp đi mạng sống, nó còn cướp đi những giấc mơ, những bài học chưa kịp dạy, những tiếng cười con trẻ nơi mái trường. Một cô giáo, lẽ ra mỗi ngày được cầm phấn, đứng trước bảng đen, truyền con chữ cho học trò, nay chỉ biết ngồi ngẩn ngơ nhớ lại những ngày tháng cũ.
Lời tố cáo nhẹ nhàng mà sâu cay
Bài thơ không có những câu từ lên án đanh thép, không có những lời lẽ căm thù. Nhưng chính sự nhẹ nhàng ấy lại khiến ta nhói lòng hơn cả. Lưu Trọng Lư không vẽ lên một bức tranh đẫm máu về chiến tranh, mà ông chỉ nhắc đến những điều tưởng chừng như nhỏ bé: ánh trăng, tiếng nước, hương bưởi, một cô giáo nhớ trò… Nhưng chính những điều đó lại là bằng chứng rõ ràng nhất về tội ác của chiến tranh.
Chiến tranh không chỉ là súng đạn, bom rơi. Chiến tranh là khi một đêm trăng trở thành ký ức xót xa, là khi một cô giáo phải ngồi nhớ học trò giữa ánh lửa thay vì giảng bài. Và tội giặc, lớn nhất chính là cướp đi những điều bình dị nhất trong cuộc đời con người.
*
Lưu Trọng Lư – Người tiên phong của Phong trào Thơ mới
Lưu Trọng Lư (19/6/1911 – 10/8/1991) là nhà thơ, nhà văn, nhà soạn kịch Việt Nam, sinh ra tại làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Ông xuất thân trong một gia đình nho học và sớm bộc lộ tài năng văn chương.
Là một trong những người khởi xướng và tích cực cổ vũ Phong trào Thơ mới, Lưu Trọng Lư đã để lại dấu ấn sâu đậm với những vần thơ trữ tình giàu cảm xúc, nổi bật là bài Tiếng thu với hình ảnh “con nai vàng ngơ ngác” đã trở thành biểu tượng của thi ca Việt Nam. Ngoài thơ, ông còn sáng tác văn xuôi, kịch nói, cải lương, góp phần phong phú cho nền văn học nghệ thuật nước nhà.
Sau Cách mạng Tháng Tám, ông tham gia Văn hóa cứu quốc, hoạt động tuyên truyền văn nghệ trong kháng chiến. Sau năm 1954, ông tiếp tục cống hiến trong lĩnh vực sân khấu và văn học, từng giữ chức Tổng Thư ký Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam.
Với những đóng góp lớn lao, năm 2000, Lưu Trọng Lư được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật. Lưu Trọng Lư không chỉ là một nhà thơ tài hoa mà còn là người đã góp phần làm thay đổi diện mạo thơ ca Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
