Trình Tiêu Dao thiền sư ở Phúc Đường kỳ 2
Tạm qua thăm hỏi Cổ chuỳ thiền
Tướng mạo mười mươi khoẻ lại bền.
Huệ Khả thân buồn, da tuỷ ký
Triệu Châu tuổi thọ, hạc qui niên.
Nên biết thế gian người có Phật
Lạ gì lò lửa nở hoa sen.
Trân trọng dâng lên lời tụng hứng
Chớ từ chút ít lễ vật hèn.
(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)
*
Hoa Sen Trong Lò Lửa – Một Tâm Hồn Vượt Ngoại Cảnh
Trong hành trình tâm linh, người ta thường đi tìm những điều cao xa, vi diệu, mà quên rằng chân lý vốn luôn hiện hữu ngay trong đời sống thường ngày. Bài thơ “Trình Tiêu Dao thiền sư ở Phúc Đường kỳ 2” của Tuệ Trung Thượng Sĩ không chỉ là một lời thăm hỏi mà còn là một bức tranh về đạo, về đời, và về một tâm hồn tự tại giữa muôn vàn biến dịch của thế gian.
Lời Hỏi Thăm Mang Cả Tấm Lòng
“Tạm qua thăm hỏi Cổ chuỳ thiền
Tướng mạo mười mươi khoẻ lại bền.”
Mở đầu bài thơ, Thượng Sĩ bày tỏ sự quan tâm đối với người bạn đạo của mình – Tiêu Dao thiền sư. Nhưng đây không chỉ là lời thăm hỏi đơn thuần về thể chất, mà còn là một sự quán chiếu về bản thể, về sự vững vàng của một người đã bước trên con đường tu tập.
Trong thế gian vô thường, điều gì mới thực sự bền vững? Thân xác có thể già nua, nhưng đạo tâm nếu kiên định thì sẽ mãi sáng tỏ.
Thấu Hiểu Sự Vô Thường – Tìm Ra Chân Lý
“Huệ Khả thân buồn, da tuỷ ký
Triệu Châu tuổi thọ, hạc qui niên.”
Câu thơ nhắc đến Huệ Khả – vị tổ thứ hai của Thiền tông Trung Hoa, người từng chặt tay để tỏ lòng cầu đạo, và Triệu Châu – vị thiền sư nổi tiếng với cuộc đời trường thọ và trí huệ sâu sắc. Hai hình ảnh đối lập này ẩn chứa một thông điệp: sống lâu hay chết sớm, chịu khổ hay an nhàn, tất cả đều chỉ là một phần trong dòng chảy vô thường của kiếp nhân sinh.
Quan trọng không phải là sống bao lâu, mà là sống với tâm thái nào, sống có thấu hiểu chân lý hay không.
Hoa Sen Nở Trong Lò Lửa – Minh Triết Giữa Đời Đau Khổ
“Nên biết thế gian người có Phật
Lạ gì lò lửa nở hoa sen.”
Câu thơ này là điểm sáng rực rỡ nhất của bài thơ. Nó nhắc nhở ta rằng Phật không phải là một đấng siêu nhiên xa vời, mà chính là bản tâm thanh tịnh trong mỗi con người.
Dù đời đầy rẫy khổ đau, dù bị vây quanh bởi “lò lửa” của dục vọng, sân hận, vô minh, nhưng nếu tâm thanh tịnh, giác ngộ, thì vẫn có thể nở ra những đoá hoa sen – biểu tượng của trí tuệ, của sự giải thoát.
Câu thơ này cũng hàm chứa một lời khích lệ: dù đời có nghịch cảnh thế nào, hãy giữ vững niềm tin, hãy để trí huệ bừng nở ngay trong chính cuộc đời này.
Tấm Lòng Thành Không Nằm Ở Lễ Vật
“Trân trọng dâng lên lời tụng hứng
Chớ từ chút ít lễ vật hèn.”
Ở câu thơ cuối, Tuệ Trung Thượng Sĩ bày tỏ lòng kính trọng đối với người bạn đạo của mình. Ông gửi tặng một bài thơ thay cho lễ vật, như một biểu hiện của tấm lòng chân thành.
Trong thế gian, người ta thường coi trọng những lễ vật lớn lao, nhưng đối với bậc trí giả, giá trị thực sự nằm ở tâm ý, chứ không phải vật chất. Một lời thơ xuất phát từ tâm sẽ đáng quý hơn ngàn vàng, một tấm lòng chân thành có thể vượt lên trên mọi nghi thức.
Lời Kết – Tìm Hoa Sen Giữa Đời Lửa Đỏ
Bài thơ không chỉ là một lời thăm hỏi mà còn mang một thông điệp sâu sắc về cuộc sống:
- Phật không ở đâu xa, mà chính trong tâm ta.
- Cuộc đời đầy thử thách, nhưng ngay giữa lò lửa của thế gian, hoa sen trí huệ vẫn có thể nở.
- Điều quan trọng không phải là sống lâu hay ngắn, mà là sống có ý nghĩa, có thấu hiểu bản chất vô thường hay không.
- Lễ vật dù nhỏ, nhưng nếu xuất phát từ tấm lòng chân thành, thì vẫn có giá trị vô biên.
Một bài thơ nhẹ nhàng nhưng chứa đựng một sức mạnh tinh thần to lớn – sức mạnh của một tâm hồn đã vượt ra khỏi mọi chấp niệm, mọi danh lợi của đời thường, chỉ còn lại một tấm lòng sáng trong như ánh trăng cổ chiếu soi.
*
Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.
Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.
Viên Ngọc Quý
