Trông trăng nhớ bạn
(Điệu Nga mi dương)
Mảnh trăng tà,
Dạo dưới hoa.
Trông bóng thiềm lòng lại thiết tha,
Tưởng đến người tri kỷ tình xa,
Hương đào bát ngát,
Cành trúc la đà.
Bức tranh ly biệt mây giăng trước,
Mỏi mắt quan hà dạ xót xa.
Dạo dưới hoa,
Mảnh trăng tà…
*
Trăng Tàn, Lòng Vẫn Nhớ Người
Ánh trăng từ bao đời nay vẫn là biểu tượng của nỗi nhớ, của những tâm hồn đồng điệu cách xa nhưng mãi còn gắn kết. Trong bài thơ Trông trăng nhớ bạn, Đông Hồ đã gửi gắm một nỗi nhớ sâu lắng, một niềm tâm sự thầm kín, vừa tha thiết, vừa man mác buồn. Không chỉ đơn thuần là một bài thơ vịnh nguyệt, mà ẩn sâu trong đó là tình bạn tri kỷ, là sự chia ly, là nỗi cô đơn trải dài theo từng bước chân dưới bóng trăng tàn.
Mảnh trăng tà – một nỗi niềm khắc khoải
“Mảnh trăng tà,
Dạo dưới hoa.”
Hai câu thơ mở đầu như một nét phác họa nhẹ nhàng nhưng đầy tâm trạng. “Mảnh trăng tà” không chỉ là hình ảnh của thiên nhiên mà còn gợi lên sự úa tàn, vơi khuyết, như chính tâm trạng của thi nhân. Người thơ dạo bước dưới hoa, nhưng lòng chẳng an yên, bởi mỗi cánh hoa rơi, mỗi làn gió thoảng đều gợi nhớ đến một bóng hình xa vắng.
“Trông bóng thiềm lòng lại thiết tha,
Tưởng đến người tri kỷ tình xa.”
Bóng trăng in trên thềm gợi lên nỗi cô đơn da diết. Trong khoảnh khắc ấy, lòng người lại chùng xuống, nhớ về tri kỷ nơi xa. “Tình xa” ở đây không chỉ là khoảng cách địa lý, mà còn là khoảng cách của thời gian, của những hoài niệm đã trở thành dĩ vãng. Trăng có thể sáng soi muôn nơi, nhưng lòng người lại cách trở, như một nỗi buồn không thể giãi bày.
Cảnh vật buồn, lòng người càng sầu
“Hương đào bát ngát,
Cành trúc la đà.”
Thiên nhiên vẫn đẹp, vẫn thơm ngát như thế, nhưng lòng người lại vương sầu. Hương đào ngào ngạt, cành trúc mềm mại đung đưa trong gió – những hình ảnh vốn rất dịu dàng, thanh tao, nhưng trong bài thơ này, chúng lại mang một nét buồn man mác. Cảnh vật có đẹp đến đâu cũng không thể xoa dịu lòng người khi nỗi nhớ đã tràn ngập tâm hồn.
“Bức tranh ly biệt mây giăng trước,
Mỏi mắt quan hà dạ xót xa.”
Hai câu thơ chất chứa đầy nỗi niềm của sự chia xa. Ly biệt hiện lên như một bức tranh phủ đầy mây mù, che khuất cả ánh trăng, làm nhạt nhòa cả những ký ức đẹp đẽ. “Mỏi mắt quan hà” – hình ảnh ấy gợi lên sự mong ngóng, trông chờ một bóng dáng tri kỷ nhưng chỉ nhận lại sự thinh lặng của đêm dài.
Vòng lặp của thời gian và nỗi nhớ
“Dạo dưới hoa,
Mảnh trăng tà…”
Hai câu kết lặp lại hai câu mở đầu, tạo thành một vòng tròn luẩn quẩn của tâm trạng. Trăng vẫn tàn, người vẫn dạo bước dưới hoa, và nỗi nhớ vẫn cứ thế kéo dài. Điều đó cho thấy, dù cho thời gian có trôi đi, dù cho bao mùa trăng có thay đổi, thì nỗi nhớ về người tri kỷ vẫn còn đó, không phai nhạt.
Thông điệp của bài thơ
Trông trăng nhớ bạn không chỉ là một bài thơ về nỗi nhớ, mà còn là một lời nhắc nhở về tình tri kỷ. Trong cuộc đời, có những người chỉ lướt qua nhau như cơn gió thoảng, nhưng cũng có những người dù xa cách về không gian hay thời gian, vẫn mãi ở trong lòng ta, như ánh trăng kia dù có khuyết, có tàn, vẫn chưa bao giờ thôi sáng.
Bài thơ không chỉ đơn thuần nói về nỗi nhớ một người bạn, mà còn gợi lên sự cô đơn của con người giữa dòng đời biến đổi. Dưới ánh trăng, ta có thể đối diện với lòng mình một cách chân thực nhất, để nhận ra rằng có những tình cảm không thể phai mờ, có những tri kỷ dù không còn bên cạnh, vẫn luôn tồn tại trong trái tim ta.
*
Đông Hồ – Nhà thơ và người bảo tồn văn hóa dân tộc
Đông Hồ (1906-1969), tên thật Lâm Tấn Phác, là một nhà thơ, nhà giáo, nhà nghiên cứu văn học có tầm ảnh hưởng lớn đối với nền văn học Việt Nam. Sinh ra tại Hà Tiên, vùng đất giàu truyền thống văn hóa, ông sớm bộc lộ niềm say mê đối với quốc văn và quốc ngữ, từ đó dành trọn đời để nghiên cứu, giảng dạy và sáng tác bằng tiếng Việt.
Là thành viên của nhóm “Hà Tiên tứ tuyệt”, Đông Hồ không chỉ sáng tác thơ mà còn viết văn, ký, khảo cứu, góp phần quan trọng trong việc gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc. Ông từng sáng lập Trí Đức học xá, xuất bản tuần báo Sống, điều hành nhà xuất bản Bốn Phương và tạp chí Nhân Loại, với mục tiêu cổ vũ tinh thần dân tộc, đề cao giá trị tiếng Việt.
Thơ và văn của ông nhẹ nhàng, sâu sắc, giàu tình cảm, đi từ thể loại truyền thống đến hiện đại. Những tác phẩm tiêu biểu có thể kể đến Thơ Đông Hồ, Linh Phượng, Cô gái xuân, Hà Tiên thập cảnh… Bên cạnh đó, ông cũng được biết đến là người tiên phong trong việc phát triển thư pháp chữ Quốc ngữ.
Cuộc đời và sự nghiệp của Đông Hồ là minh chứng cho một tấm lòng tha thiết với văn hóa Việt Nam. Ông mất năm 1969 ngay trên bục giảng khi đang giảng bài thơ Trưng Nữ Vương, để lại một di sản văn học đáng trân trọng.
Viên Ngọc Quý
