Trường huyện

Học trò trường huyện ngày năm ấy,
Anh tuổi bằng em, lớp tuổi thơ.
Những buổi học về không có nón,
Đội đầu chung một lá sen tơ.

Lá sen vương vấn hương sen ngát,
Ấp ủ hai ta, chút nhuỵ hờ
Lũ bướm tưởng hoa cài mái tóc,
Theo về tận cửa mới tan mơ.

Em đi, phố huyện tiêu điều lắm,
Trường huyện giờ xây kiểu khác rồi.
Mà đến hôm nay anh mới biết,
Tình ta như chuyện bướm xưa thôi!

1938

*

Lá sen năm ấy và giấc mơ bướm đã tan

Có những tình yêu không cần một lời tỏ bày, không có một lời hứa hẹn, nhưng vẫn sống mãi trong ký ức – như mùi hương sen còn vương trên một mái tóc, hay chiếc lá sen mỏng manh từng che chung một mái đầu tuổi nhỏ. Bài thơ “Trường huyện” của Nguyễn Bính chính là một khúc hoài niệm dịu dàng và xót xa như thế – một hồi chuông thầm thì từ thời thơ ấu, vọng qua bao mùa xa cách, để lại một tình yêu chỉ có thể giữ lại trong tim.

Học trò trường huyện ngày năm ấy,
Anh tuổi bằng em, lớp tuổi thơ.
Những buổi học về không có nón,
Đội đầu chung một lá sen tơ.

Ngay từ những câu thơ đầu, không gian thơ đã ngập tràn hồn quê và sự hồn nhiên thuở học trò. Tình cảm nảy mầm từ những điều giản dị nhất, như việc hai đứa trẻ “không có nón” và cùng “đội đầu chung một lá sen tơ”. Chiếc lá sen – trong trẻo, mỏng manh – không chỉ che mưa nắng mà còn như một dấu hiệu thiêng liêng của mối tình đầu thơ ngây, vô tội và thanh sạch đến lạ kỳ.

Lá sen vương vấn hương sen ngát,
Ấp ủ hai ta, chút nhuỵ hờ.
Lũ bướm tưởng hoa cài mái tóc,
Theo về tận cửa mới tan mơ.

Cả khổ thơ là một bản giao hưởng của hương sắc tuổi thơ. Lá sen không còn là lá, mà là sợi dây kết nối hai tâm hồn non trẻ, là ký ức chở đầy hương ngát đầu đời. Hình ảnh “lũ bướm tưởng hoa cài mái tóc” là một chi tiết đẹp lạ, mơ màng như cổ tích, cho thấy tình yêu thuở ấy đã làm cho thiên nhiên cũng nhầm lẫn, cũng xao xuyến.

Nhưng thời gian, như thường lệ, không đứng lại cho bất kỳ ai. Một ngày em đi:

Em đi, phố huyện tiêu điều lắm,
Trường huyện giờ xây kiểu khác rồi.

Câu thơ ngắn mà buốt như một vết dao mỏng: em không còn ở đó, và ngay cả nơi chốn lưu giữ kỷ niệm cũng đổi thay. Phố huyện không chỉ tiêu điều vì cảnh vật, mà vì trái tim người ở lại trống trải, lạc lõng giữa những đổi thay không thể níu giữ.

Mà đến hôm nay anh mới biết,
Tình ta như chuyện bướm xưa thôi!

Câu kết là nốt nhạc rơi vào lặng câm. Người con trai năm ấy, nay đã hiểu: mối tình đầu chỉ là một giấc mộng đẹp, mong manh như cánh bướm, bay theo mùa sen cũ, không thể nào gọi về. “Chuyện bướm xưa” – một cách nói gợi nhớ đến huyền thoại “Trang Chu mộng hồ điệp” – cho thấy tình yêu ấy đã tan biến như giấc mơ, và chính thi sĩ cũng không biết mình từng sống trong mộng, hay yêu trong thực.

Nguyễn Bính không kể về một chuyện tình lớn, mà là một tình yêu nhỏ – nhỏ đến mức chỉ vừa bằng một chiếc lá sen, bằng một chặng đường học trò ngắn ngủi, nhưng lại lặng lẽ neo đậu trong tim người đọc mãi mãi.

Với “Trường huyện”, nhà thơ đã truyền đi một thông điệp sâu xa:

Tình yêu thuở ban đầu là thứ không thể nắm giữ, chỉ có thể gìn giữ.
Và những kỷ niệm đẹp nhất thường gắn với những điều rất giản dị – một lá sen, một ánh mắt, một mái tóc thơm mùi hương đồng nội.

Bởi sau tất cả, có những điều dù đã qua vẫn không thể phai. Và có những người dù không còn bên ta, vẫn luôn sống trong những chiếc lá sen của ký ức.

*

Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý