Tự tại

Bìm, chuột không nhân mãi mãi xâm
Lui về, già gởi chốn sơn lâm.
Nhà tranh cửa gỗ đời thanh thoát
Không đúng không sai tự tại tâm.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Tự Tại Giữa Cuộc Đời Biến Động

Trong cõi nhân gian đầy nhiễu nhương, con người luôn kiếm tìm sự bình yên giữa những bộn bề toan tính. Tuệ Trung Thượng Sĩ, một thiền giả uyên thâm của đời Trần, đã để lại bài thơ “Tự tại” như một lời nhắc nhở giản dị nhưng sâu sắc về cách sống an nhiên, buông bỏ mọi ràng buộc để trở về với chính mình.

Buông Bỏ Ngoại Cảnh – Lựa Chọn An Nhiên

“Bìm, chuột không nhân mãi mãi xâm
Lui về, già gởi chốn sơn lâm.”

Bìm và chuột, vốn tượng trưng cho những điều quấy nhiễu trong cuộc sống – có thể là danh lợi, thị phi, hay những bon chen vô nghĩa. Nhưng tất cả những điều đó, nếu không để tâm, cũng chẳng thể xâm phạm đến mình. Thay vì cuốn theo dòng đời, nhà thơ chọn cách lui về nơi núi rừng, nơi tâm hồn có thể hòa vào thiên nhiên, không còn bị trói buộc bởi những ham muốn phù du. Đây không phải là sự trốn tránh, mà là một sự lựa chọn có ý thức – một cách sống tự tại, không còn bám chấp vào những thứ vô thường.

Giản Dị Mà Cao Quý – Đời Sống Thanh Thản

“Nhà tranh cửa gỗ đời thanh thoát
Không đúng không sai tự tại tâm.”

Sống trong một căn nhà đơn sơ với cửa gỗ mộc mạc, nhưng lại có được sự tự do nội tâm. Cái thanh thoát không nằm ở hình thức bên ngoài, mà nằm ở trạng thái của tâm hồn. Người đời thường tranh cãi về đúng sai, được mất, nhưng khi đạt đến sự tự tại, tất cả những khái niệm đó trở nên vô nghĩa.

Thông Điệp Của Tuệ Trung Thượng Sĩ

Bài thơ “Tự tại” không chỉ là một lời tự sự mà còn là một lời nhắc nhở: hạnh phúc không đến từ việc nắm giữ, mà từ sự buông bỏ. Khi tâm không còn phân biệt đúng sai, hơn thua, thì dù sống ở đâu, làm gì, cũng đều có thể an nhiên tự tại. Không cần tìm kiếm xa xôi, bởi bình yên thực sự nằm ngay trong chính tâm mình.

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý