Túi ba gang
(Viết theo chuyện cổ dân gian)
Nhân nắng xuân đầm ấm
Vườn xuân rộn tiếng chim
Chị kể cho các em
Nghe một câu chuyện cổ
Các em tìm trong đó
Những ý nghĩa sâu xa
Có bổ ích cho ta
Tuổi măng non tươi sáng
Nào! Các em im lặng
Ngồi sát lại cho vui!
Ngày xưa có hai người
Anh Kỷ, em là Ất
Xảy khi cha mẹ mất
Vội chẳng kịp trối trăng
Chỉ dặn hai con rằng
Cơ nghiệp cùng chung hưởng
Kỷ cậy mình là trưởng
Lại vốn tính tham lam
Chẳng thương xót gì em
Cả gia tài chiếm hết
Nào tường hoa cây mít
Nào ao cá, nhà lim.
Chỉ chia cho người em
Một mảnh vườn nhỏ bé
Trơ trọi một cây khế
Xa tít tận cuối làng
Ất chẳng tính thiệt hơn
Cứ vui lòng nhận lấy
Hai vợ chồng trồng cấy
Mùa rau tiếp mùa khoai
Khi khế chín vàng cây
Vợ chồng đem chợ bán
Hôm ấy vừa tảng sáng
Có một con Phượng Hoàng
Từ đâu bay vào vườn
Đậu cành, ăn mãi khế.
Ất ra vườn thấy thế
Cất tiếng bảo chim rằng:
“- Nhà ta vốn nghèo nàn
Chỉ trông vào cây khế
Chim ơi! Mày ăn thế
Là khốn vợ chồng ta!”
Chim Phượng chừng nghe ra
Cất tiếng kêu vội vã:
“- Ăn một quả
trả nén vàng
may túi ba gang
đem đi mà đựng!”
Thế rồi cứ sáng sáng
Chim Phượng lại bay về
Ăn khế ngọt chán chê
Lại kêu lên giục giã:
“- Ăn một quả
trả nén vàng
may túi ba gang
đem đi mà đựng!”
Vợ chồng Ất bàn định
Thử đi một chuyến xem
Vợ liền lấy chỉ, kim
Khâu cho chồng túi vải
Y theo lời chim nói
Đo túi đúng ba gang.
Sáng sau, chim Phượng Hoàng
Từ phương xa bay lại
Ất liền mang túi vải
Cưỡi lưng Phượng mà đi
Qua sông biển ầm ì
Phượng liền sà cánh đỗ
Xuống một hòn đảo nhỏ
Vô số là bạc vàng
Ất chẳng có lòng tham
Chỉ lượm vừa túi nhỏ
Khi mặt trời đứng ngọ
Đã giục chim bay về
Nhờ được số vàng kia
Hai vợ chồng sung sướng
Mua trâu rồi tậu ruộng
Giúp đỡ những người nghèo
Cuộc sống thật phong lưu
Hơn người anh gấp bội.
Kỷ biết tin tức tối
Liền hộc tốc sang chơi
Ất kể rõ đầu đuôi
Kỷ máu tham bỗng nổi
Liền gạ em đánh đổi
Lấy cơ nghiệp của mình.
Vợ chồng ất hiền lành
Nên chẳng hề suy tị
Đổi ngay nhà cho Kỷ
Không đòi hỏi gì thêm
Kỷ dọn sang nhà em
Ngày lại ngày ngóng đợi
Quả nhiên chim lại tới
Ăn khế chín trên cây
Kỷ chạy ra nói ngay
Chim cũng liền đáp lại:
“- Ăn một quả
trả nén vàng
may túi ba gang
đem đi mà đựng!”
Kỷ lòng mừng hí hửng
May luôn túi sáu gang
Cốt đựng cho nhiều vàng
Thoả lòng tham không đáy
Sáng sau chim bay tới
Kỷ vội cưỡi mà đi
Qua sóng biển ầm ì
Hạ xuống hòn đảo quý
Kỷ tha hồ tự ý
Nhét vàng đầy túi to
Lòng tham vẫn chưa vừa
Thấy vàng là cứ nhặt
Túi áo nhồi đã chặt
Lại giắt kín lưng quần
Chim giục giã mấy lần
Kỷ vẫn còn tiếc rẻ
Kỷ mang nhiều vàng quá!
Chim bay qua biển khơi
Mỏi rã cánh, hụt hơi
Liền hất tung Kỷ xuống
Lòng biển sâu muôn trượng
Mặt biển rộng mù khơi
Đã dìm Kỷ chết tươi
Với lòng tham không đáy
Câu chuyện cổ như vậy
Các em hẳn nhận ra:
– Tham lam là xấu xa
– Thực thà là đáng quý
Các em đừng quên nhé
Câu chuyện Túi Ba Gang.
Nhân Nghĩa – Lý Nhân
Cuối 1965
Đây có lẽ là sáng tác cho thiếu nhi duy nhất của Nguyễn Bính. Ông viết tác phẩm này vào mùa đông cuối cùng của đời mình tại nơi theo Ty Văn hoá Nam Hà về sơ tán. Tác phẩm được ký tên là Chị Thảo khi in trên Văn nghệ Nam Hà số xuân Bính Ngọ 1966.
*
“Túi ba gang” – Khúc hát cuối đời và thông điệp đời đời của Nguyễn Bính
Trong kho tàng thi ca của Nguyễn Bính – người thi sĩ của làng quê, của tình yêu và những hoài niệm chân quê – có một bài thơ đặc biệt mang sắc màu cổ tích, có giọng kể dịu dàng như tiếng ru giữa một mùa đông kháng chiến. Đó là “Túi ba gang”, bài thơ mà ông viết cho thiếu nhi, cũng là bài thơ cuối cùng của đời mình. Nhưng ẩn sau vẻ hồn nhiên và giản dị ấy là một thông điệp sâu sắc về nhân cách con người – một lời trăn trối nhẹ nhàng mà tha thiết.
Câu chuyện cổ, đời người thực
Dựa trên tích xưa “Ăn khế trả vàng”, Nguyễn Bính đã kể lại bằng thơ một cách sống động, có vần điệu, có kịch tính, lại rất dễ nhớ, dễ thuộc – phù hợp với tâm hồn tuổi thơ. Nhưng không dừng lại ở một câu chuyện kể, bài thơ mở ra một cách nhìn rất đời, rất thực về đạo lý con người:
Kỷ cậy mình là trưởng
Lại vốn tính tham lam
Chẳng thương xót gì em
Cả gia tài chiếm hết…
Một người anh tàn nhẫn và ích kỷ, đối lập với người em chất phác, nhẫn nhịn và hiền lành. Chính trong sự đối lập đó, Nguyễn Bính cho ta thấy rằng sự thật thà, nhường nhịn không phải là yếu đuối, mà là đạo lý sống. Người em, dù chịu thiệt thòi, vẫn vững lòng trước nghịch cảnh, và rồi được đền đáp bởi lòng chân thành – một phần thưởng không phải ngẫu nhiên, mà như sự cân bằng âm thầm của đạo trời.
Thông điệp đạo đức nhẹ nhàng mà mạnh mẽ
Điều đặc biệt ở “Túi ba gang” là cách nhà thơ gửi gắm bài học đạo đức không bằng giáo điều, không bằng những lời răn nặng nề, mà bằng một giọng kể ân cần, gần gũi, như một người chị trong đêm xuân kể chuyện cho các em thơ.
Các em tìm trong đó
Những ý nghĩa sâu xa
Có bổ ích cho ta
Tuổi măng non tươi sáng…
Bài thơ gợi mở cho thiếu nhi bài học làm người: lòng tham là vực sâu không đáy, còn sống thật thà, giản dị mới là gốc của hạnh phúc lâu bền. Hình ảnh túi ba gang – vừa đủ, vừa phải – là biểu tượng cho sự biết đủ, biết dừng, một triết lý sống không chỉ cho trẻ em mà cho cả người lớn, cho mọi thời.
Khúc hát cuối đời, khát vọng tương lai
Bài thơ “Túi ba gang” ra đời trong những ngày cuối cùng của đời Nguyễn Bính, khi ông sơ tán cùng Ty Văn hóa Nam Hà. Một đời rong ruổi với thơ tình, với nỗi buồn tha hương, ông lại kết thúc bằng một bài thơ viết cho thiếu nhi, mang tên “Chị Thảo”. Nhẹ nhàng và lặng lẽ, ông trao gửi lại cho thế hệ sau một ngọn đèn soi đường: sống tử tế, thật thà, biết yêu điều giản dị – đó là cái đẹp không bao giờ tàn.
Ta không khỏi xúc động khi nghĩ rằng trong một mùa đông kháng chiến khắc nghiệt, nhà thơ của những câu lục bát buồn tênh ấy đã mỉm cười viết ra câu chuyện cổ tích cuối đời – để lại cho đời một “túi ba gang” thơ, đầy ắp tình người.
Kết: Câu chuyện không chỉ cho trẻ em
“Túi ba gang” là câu chuyện kể cho trẻ em, nhưng là bài học cho cả người lớn. Nó nhắc ta về giới hạn của lòng tham, về giá trị của sự sẻ chia, và về cái kết bi thảm của những kẻ đặt lòng tham lên trên lẽ phải. Trong một xã hội hiện đại đang bị cuốn vào cơn lốc của vật chất và cạnh tranh, bài thơ ấy như một lời nhắc dịu dàng nhưng đầy thức tỉnh: Hãy sống chậm lại, sống thật và sống đủ.
Và có lẽ, chính trong “túi ba gang” cuối cùng của Nguyễn Bính, người ta không chỉ tìm thấy vàng, mà còn thấy một tâm hồn thơ nhân hậu, đầy lòng thương yêu, để lại cho đời những bài học mãi còn ngân vang…
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
