Tuyệt tác
Cánh chim rời phương Nam
Xây tổ cành phía Bắc
Sông núi còn đôi miền
Nhân duyên đà thống nhất!…
Đây đó dù muôn dặm
Trong ngoài đều một lòng
Son sắt ngày thêm thắm
Mừng riêng mà vui chung
Gái đầu lòng xin đặt
Tên cháu là Hiền Lương
Trai đầu lòng xin đặt
Tên cháu là Trường Sơn!
… Kề vai nhau đấu tranh
Cho đến ngày thắng lợi
Chị về thăm quê anh
Cháu về thăm quê nội!
… Tình nghĩa càng vuông tròn
Bắc Nam càng khắng khít
Cung đàn càng véo von
Lời văn càng thắm thiết!
… Hạnh phúc vang lời thơ
Ái ân lừng điệu nhạc
Biển chung thuỷ tràn bờ
Tình yêu thành tuyệt tác!
19.1.1958
Bài thơ này được Nguyễn Bính làm tặng nhà văn Đoàn Giỏi khi lấy vợ trên đất Bắc. Đoàn Giỏi và Nguyễn Bính có rất nhiều kỷ niệm trong kháng chiến cũng như lúc cùng tập kết ra Bắc.
*
“Tuyệt tác” – Bản tình ca thống nhất của Nguyễn Bính
Giữa những năm tháng chia đôi đất nước, trong những ngày Bắc – Nam còn cách trở bởi vĩ tuyến 17, Nguyễn Bính – người thi sĩ của làng quê Việt – đã để lại một bài thơ nhỏ, nhưng chứa chan tình cảm lớn. “Tuyệt tác” là khúc hát không chỉ về một mối tình riêng, mà còn là hình ảnh cô đọng và cảm động về khát vọng đoàn tụ, về niềm tin mãnh liệt rằng tình yêu con người có thể vượt qua mọi chia cắt của thời cuộc, để tạo nên một tuyệt tác – không chỉ trong đời sống riêng, mà trong cả lịch sử dân tộc.
Tình riêng viết thành tình chung
Khởi đầu bằng hình ảnh nhẹ nhàng và biểu tượng:
Cánh chim rời phương Nam
Xây tổ cành phía Bắc
Chim bay từ phương Nam ra Bắc không chỉ là hình ảnh thực của nhà văn Đoàn Giỏi – người tập kết sau năm 1954 – mà còn là biểu tượng cho những mối tình vượt muôn trùng cách trở. Nguyễn Bính gọi đó là “nhân duyên đà thống nhất”, như thể mối nhân duyên riêng giữa một chàng trai Nam Bộ và cô gái xứ Bắc đã chạm vào khát vọng lớn lao của cả dân tộc: sự thống nhất đất nước, sự sum họp sau chia lìa.
Khi tình yêu là kết tinh của lòng thủy chung và hi vọng
Bài thơ càng về sau càng thắm đượm tinh thần của một tình yêu không tách rời lý tưởng, không tách rời vận mệnh dân tộc. Những câu thơ tưởng chừng như đơn giản lại đầy ắp niềm tin:
Kề vai nhau đấu tranh
Cho đến ngày thắng lợi
Tình yêu của họ không dừng lại trong mái nhà riêng, mà vươn ra ngoài bức tường tổ ấm, trở thành sức mạnh để cùng nhau đấu tranh, để cùng hướng tới một ngày đoàn viên thật sự – không chỉ của hai con người, mà của hai miền đất nước. Vì thế, khi hai con đầu lòng ra đời, tên gọi Hiền Lương – Trường Sơn không chỉ là tên con, mà là tượng đài tinh thần được dựng lên trong lòng hai người: Hiền Lương là vĩ tuyến chia đôi, Trường Sơn là dãy núi nối liền Nam – Bắc, cả hai như lời khẳng định: chia cắt không thể ngăn cản tình yêu và ý chí thống nhất.
Một bản giao hưởng giữa thơ – nhạc – trái tim Việt
Từ khát vọng riêng, Nguyễn Bính nâng tầm bài thơ thành một khúc ca hòa hợp:
Hạnh phúc vang lời thơ
Ái ân lừng điệu nhạc
Biển chung thủy tràn bờ
Tình yêu thành tuyệt tác!
“Tuyệt tác” mà ông nói tới không chỉ là tình yêu đôi lứa, không chỉ là cuộc hôn nhân Bắc – Nam, mà là sự cộng hưởng giữa lý tưởng sống và khát vọng yêu thương, giữa thủy chung và hi sinh, giữa cái riêng và cái chung. Đó là tình yêu gắn bó với đất nước, gắn bó với vận mệnh dân tộc, và nhờ thế mà đẹp, mà trường tồn.
Lời chúc phúc cũng là lời tiên đoán
“Tuyệt tác” không đơn thuần là một bài thơ mừng cưới. Đó là lời chúc phúc chân thành, đầy cảm động và có chiều sâu lịch sử. Trong một đất nước đang bị chia cắt, Nguyễn Bính vẫn viết những dòng thơ lạc quan đến mãnh liệt. Đó là niềm tin vào một ngày:
Chị về thăm quê anh
Cháu về thăm quê nội!
Một ngày đoàn tụ, nơi tình yêu riêng không còn bị giới hạn bởi vĩ tuyến, nơi những đứa con sinh ra trong chia cắt sẽ được tự do đi trên mảnh đất liền một dải. Lời thơ giản dị nhưng chứa đựng cả một giấc mơ lớn lao – giấc mơ hoà hợp dân tộc.
Kết: Tình yêu, khi vượt khỏi bản ngã, sẽ trở thành tuyệt tác
“Tuyệt tác” là bài thơ của một người đã từng đi qua những đổ vỡ, những chia ly, nhưng đến cuối cùng, vẫn tin rằng: nơi nào còn yêu thương và hy vọng, nơi đó vẫn có thể tạo nên cái đẹp vĩnh cửu. Trong một khoảnh khắc đời thường – một đám cưới – Nguyễn Bính không chỉ nói về tình yêu của đôi lứa, mà còn dệt nên một tuyên ngôn tình cảm, một lời ngợi ca bất diệt cho khát vọng hoà hợp dân tộc.
Và quả thật, bài thơ ấy là một tuyệt tác – không chỉ bởi vần điệu và cảm xúc, mà bởi nó làm cho chúng ta tin rằng ngay cả trong những ngày chia cắt nhất, vẫn có thể nở hoa tình yêu, và từ đó, làm nên hòa bình, làm nên đất nước.
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
