Vào vòng cát bụi 

Xăm xăm cất bước vào bụi đời
Vàng óng đầu mi, mở khơi khơi.
Xóm bắc rong chơi vào bụng ngựa
Nhà đông cười nói nhập thai lừa.
Roi vàng đánh đuổi trâu đất chạy
Dây sắt lôi đầu cọp đá về.
Rồi một ngày mai băng giá hết
Trăm hoa như cũ rộn xuân đài.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Giữa Vòng Cát Bụi – Bước Chân Người Lữ Khách

Tuệ Trung Thượng Sĩ, với phong thái tự tại của một bậc thiền gia, đã để lại những vần thơ vừa trào lộng, vừa thâm trầm về kiếp nhân sinh. Bài thơ “Vào vòng cát bụi” không chỉ là một lời tự thuật, mà còn là một bức tranh đầy ẩn ý về hành trình của con người giữa chốn hồng trần.

“Xăm xăm cất bước vào bụi đời, Vàng óng đầu mi, mở khơi khơi.”
Không phải sự do dự, không phải nỗi e dè, mà là một bước chân dứt khoát tiến vào cõi đời. Người lữ khách ấy không lánh xa thế gian, không tìm chốn ẩn tu mà hòa mình vào bụi trần, vào chốn nhân gian đầy thị phi. Sợi tóc nhuốm vàng như ánh sáng của tuệ giác, đôi mắt mở rộng không chút ngần ngại, như thể đã nhìn thấu mọi biến dịch, mọi điên đảo của cuộc đời.

“Xóm bắc rong chơi vào bụng ngựa, Nhà đông cười nói nhập thai lừa.”
Một cách ví von đầy phá chấp! Con người sinh ra, lớn lên, trôi dạt giữa cuộc đời như một kẻ lữ hành rong chơi giữa chợ đời. Khi thì là người cưỡi ngựa, lúc lại hóa thành thân lừa. Tất cả chỉ là một vòng xoay bất tận của luân hồi, khi thì cao sang, khi thì tầm thường, nhưng đâu là bản lai diện mục? Ta cứ lầm tưởng mình đang làm chủ số phận, nhưng hóa ra lại chỉ là những con sóng bị đẩy đưa bởi dòng đời.

“Roi vàng đánh đuổi trâu đất chạy, Dây sắt lôi đầu cọp đá về.”
Hình ảnh mạnh mẽ này gợi lên một cuộc trấn áp, một cuộc hàng phục không khoan nhượng. Phải chăng đó là sự đấu tranh với chính những vọng tưởng, những tham sân si đang trói buộc con người? Bằng trí tuệ và nghị lực, kẻ tu hành thuần phục mọi dục vọng, mọi lầm mê, như kẻ điều khiển được trâu điên hay thuần hóa được cọp dữ. Nhưng rồi, sau cùng, điều gì sẽ còn lại?

“Rồi một ngày mai băng giá hết, Trăm hoa như cũ rộn xuân đài.”
Sau những chặng đường vất vả, sau những giông bão của cuộc đời, khi tất cả băng giá tan đi, khi tâm thức không còn bị bao phủ bởi những vọng tưởng, hoa xuân lại nở, tràn trề sức sống. Phải chăng đó là trạng thái viên mãn của một người đã đi trọn hành trình cát bụi, nếm trải mọi thăng trầm, để rồi trở về với chính mình, thong dong tự tại, như mùa xuân vĩnh cửu không hề mất đi?

Bài thơ của Tuệ Trung Thượng Sĩ vừa mang dáng dấp của một cuộc hành trình, vừa là một tiếng cười giữa dòng đời biến động. Không có sự chối bỏ, không có nỗi trăn trở bi thương, mà chỉ có một người bước vào bụi đời, rong chơi giữa mọi thịnh suy, và sau cùng, vẫn ung dung nhìn hoa nở trên đài xuân.

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý