Vịnh cụ Tiên Điền
(Kính tặng Nguyễn Du và Truyện Kiều)
Cảo thơm lần giở trước đèn
Là nhiều vàng đá, phải tìm trăng hoa
Trăm năm trong cõi người ta
Một thiên tuyệt bút, gọi là để sau
Khen tài nhả ngọc phun châu
Mười lăm năm ấy, biết bao nhiêu tình.
Mấy lời kỳ cựu đinh ninh
Rằng tài nên trọng mà tình nên thương
Khen rằng giá đáng Thịnh Đường
Thì trao giải nhất, chi nhường cho ai
Gẫm âu người ấy, báu này
Nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào.
Nặng vì chút nghĩa xưa sau
Mà cho thiên hạ trông vào cũng hay
Thương vui bởi tại lòng này
Tan sương đầu ngõ, vén mây cuối trời
Lòng thơ lai láng bồi hồi
Tưởng người nên lại thấy người về đây…
Viết trong một đêm cuối năm 1965, kỷ niệm 200 năm ngày sinh Nguyễn Du đăng trên số báo Tết nguyên đán năm Bính Ngọ (sáng 30 Tết, thi sĩ Nguyễn Bính từ trần).
*
Tưởng Người, Thấy Người Về – Nén hương cuối cùng của Nguyễn Bính dâng Nguyễn Du
Đêm cuối cùng của một năm, cũng là đêm cuối cùng của đời người thi sĩ. Trước ngưỡng giao thừa, Nguyễn Bính đặt bút viết “Vịnh cụ Tiên Điền” – bài thơ tưởng niệm Nguyễn Du nhân 200 năm ngày sinh đại thi hào, và vô tình, cũng là bài thơ cuối cùng của chính ông – một người thơ mang trong tim trái tim đau đời và yêu thơ đến tận cùng.
Một bài thơ – một lời vái vọng
Trong ánh đèn khuya của ngày cuối năm 1965, Nguyễn Bính lật lại Truyện Kiều với tấm lòng kính ngưỡng:
Cảo thơm lần giở trước đèn
Là nhiều vàng đá, phải tìm trăng hoa
Không chỉ đơn thuần là đọc sách, nhà thơ như thực hiện một nghi lễ thiêng liêng: lật từng trang thơ Kiều như lật từng trang tâm hồn dân tộc. Trong thơ Kiều, ông không chỉ thấy “vàng đá”, thấy “trăng hoa”, mà thấy cả một trời tài sắc, một biển khổ đau, và một cõi nhân sinh sâu thẳm.
Trăm năm trong cõi người ta
Một thiên tuyệt bút, gọi là để sau
Nguyễn Bính không tiếc lời ca tụng Nguyễn Du – không chỉ vì tài hoa, mà còn vì trái tim nhân hậu và cái nhìn nhân sinh sâu sắc. Mười lăm năm đoạn trường của Kiều, là mười lăm năm đau đáu của nhân loại về số phận, tình yêu, chữ “hiếu” và chữ “tình”.
Ngợi ca bậc thiên tài và lòng trắc ẩn của người làm thơ
Khen rằng giá đáng Thịnh Đường
Thì trao giải nhất, chi nhường cho ai
Trong giọng thơ Nguyễn Bính không chỉ có lời khen, mà có cả nỗi tiếc nuối cho một thiên tài lỡ thời, sống trong cảnh đất nước lầm than, không có triều đại vàng son nào để nâng đỡ một thiên bút. Nguyễn Du không viết thơ để được vinh danh, ông viết như một định mệnh, viết bằng nỗi đau, viết bằng lòng “ngậm đắng nuốt cay”:
Gẫm âu người ấy, báu này
Nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào.
Nguyễn Bính – người từng viết cho những thân phận quê mùa, từng sống kiếp phiêu bạt, hiểu sâu sắc sự cay đắng của người có tài mà không gặp thời, của người đau đời nên phải mượn tiếng Kiều để nói thay lòng mình. Chính vì vậy, ông thấy mình trong Nguyễn Du – hay nói đúng hơn, ông thấy mình là một mảnh bóng của Nguyễn Du giữa thế kỷ hai mươi.
Người thơ tưởng người thơ – từ lòng mình vọng đến thiên thu
Thương vui bởi tại lòng này
Tan sương đầu ngõ, vén mây cuối trời
Đây không còn là một lời ngợi ca, mà là lời thì thầm của tâm hồn thi sĩ với linh hồn tri kỷ. Nguyễn Bính thấy mình đang đối thoại với cụ Tiên Điền không bằng tiếng nói, mà bằng hồi tưởng, bằng cảm xúc, bằng nỗi cô đơn thi sĩ.
Và rồi:
Lòng thơ lai láng bồi hồi
Tưởng người nên lại thấy người về đây…
Câu thơ kết mở ra một không gian linh thiêng: Nguyễn Bính tưởng nhớ Nguyễn Du mà thấy như ông đang hiện về giữa đêm trừ tịch. Hai hồn thơ – hai thế kỷ – cùng hội tụ trong khoảnh khắc giao thừa, nơi không còn ranh giới giữa thực tại và mộng tưởng, giữa người viết và người được viết về.
Thông điệp: Thi ca là cây cầu bất tận nối hồn người với hồn người
“Vịnh cụ Tiên Điền” không chỉ là lời tạ lòng với Nguyễn Du, mà còn là tuyên ngôn cuối cùng của Nguyễn Bính về thi ca. Với ông, thi ca là nơi lưu giữ tinh túy dân tộc, là tiếng nói của nhân nghĩa, là phương tiện cứu rỗi tâm hồn con người trước sự tàn nhẫn của cuộc đời.
Nguyễn Du từng nói: “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”. Nguyễn Bính đã sống và làm thơ với tâm ấy – một trái tim thổn thức cùng dân quê, cùng thân phận nhỏ nhoi, cùng những điều tưởng chừng vô hình nhưng lại là chân lý của đời sống.
Kết: Một cuộc tiễn đưa giữa hai linh hồn đồng điệu
“Vịnh cụ Tiên Điền” là bài thơ tiễn biệt Nguyễn Du, nhưng đồng thời, cũng là lời từ biệt của Nguyễn Bính với trần thế. Ông ra đi chỉ vài giờ sau khi bài thơ đăng trên báo. Thật lạ, như thể ông đã hoàn tất sứ mệnh thi sĩ của mình bằng cách viết lời vái vọng một thi sĩ khác.
Và giữa khoảnh khắc bước từ năm cũ sang năm mới, ta như thấy hai linh hồn cùng ngồi bên nhau, bên một trang Kiều mở dở: một người đã viết, một người vừa đọc xong – và cả hai cùng để lại cho hậu thế một điều bất biến:
“Tình thương, tài hoa – và trái tim nhân thế không bao giờ tắt.”
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
