Vua tâm

Tâm vương không tướng cũng không hình
Mắt tợ ly châu vẫn chẳng minh.
Muốn biết loại này chân diện mục
Ha! ha! giữa ngọ là canh ba.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Vua Tâm – Giữa Ngọ Là Canh Ba

Từ bao đời, con người mãi kiếm tìm một vị vua tối thượng, một đấng anh minh cai quản mọi thứ trong trời đất. Nhưng có lẽ, vị vua ấy không ở ngoài kia, mà chính là tâm. Với bài thơ “Vua tâm”, Tuệ Trung Thượng Sĩ đã vén lên một bức màn huyền diệu của trí tuệ, mở ra cánh cửa cho những ai còn chênh vênh giữa mê và ngộ.

“Tâm vương không tướng cũng không hình, Mắt tợ ly châu vẫn chẳng minh.”
Vua của muôn pháp không có hình tướng, không có sắc màu, không thể thấy bằng mắt hay nắm bắt bằng tay. Tâm là cội nguồn của mọi sự, nhưng nếu cứ dùng nhãn quan trần tục để tìm kiếm, ta chỉ như kẻ cầm viên ngọc ly châu trong tay mà vẫn mù lòa trước sự thật.

“Muốn biết loại này chân diện mục, Ha! ha! giữa ngọ là canh ba.”
Nếu muốn thấy chân diện mục của vua tâm, hãy phá bỏ mọi khái niệm, mọi đối đãi, mọi nhị nguyên. Câu kết như một tiếng cười sấm sét: “Ha! ha! giữa ngọ là canh ba.” Chính giữa ban ngày, tại sao lại bảo là nửa đêm? Chính ngay trước mắt, sao còn mãi kiếm tìm? Nếu còn bị thời gian ràng buộc, còn bị suy lý dẫn dắt, ta sẽ chẳng bao giờ thấy được điều vốn hiển hiện.

Lời thơ của Thượng Sĩ không phải để giảng giải, mà để phá tan chấp niệm. Đừng cố định tâm vào những điều đã biết, bởi tâm vốn vô tướng, vốn lặng lẽ như nước hồ thu. Nếu một ngày nào đó, ta bật cười giữa trưa nắng mà nhận ra màn đêm đang tỏa rạng trong chính mình, ấy là khi tâm vương đã hiển bày.

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý