Vui thú sông hồ (Sông dài thuyền nhỏ nổi lênh đênh) 

Sông dài thuyền nhỏ nổi lênh đênh
Chèo nhịp đẩy qua đoạn thác ghềnh.
Tiếng nhạn từ đâu đưa vẳng lại
Gió thu dấy động khắp mông mênh.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Tự Tại Giữa Dòng Đời Biến Động

Giữa dòng sông dài mênh mang, một con thuyền nhỏ trôi lênh đênh, lướt nhẹ qua những ghềnh thác. Khung cảnh ấy không chỉ là bức tranh thiên nhiên mà còn là ẩn dụ cho kiếp nhân sinh – một cuộc hành trình không ngừng nghỉ, khi êm đềm, lúc dữ dội. Tuệ Trung Thượng Sĩ, bằng bốn câu thơ ngắn gọn, đã khắc họa trọn vẹn tinh thần tự do, an nhiên trước những biến động của cuộc đời.

Chiếc thuyền nhỏ trôi giữa dòng sông dài chẳng khác nào con người giữa biển đời vô thường. Thác ghềnh là những thử thách không thể tránh khỏi, nhưng thay vì chống đối, con thuyền ấy vẫn “chèo nhịp đẩy qua”, nhẹ nhàng mà kiên định, không hề hoảng loạn. Đó chính là tâm thế của người hiểu đạo – thuận theo dòng chảy tự nhiên, không vướng mắc, không cưỡng cầu.

Trong không gian bao la, tiếng nhạn từ xa vẳng lại, là âm thanh của thiên nhiên hay chính là tiếng vọng của tâm hồn? Gió thu khắp chốn làm lay động cảnh vật, cũng như những đổi thay bất tận của nhân thế. Nhưng giữa trời đất mênh mông ấy, con thuyền vẫn thản nhiên trôi, con người vẫn an nhiên giữa cuộc đời.

Qua bài thơ, Tuệ Trung Thượng Sĩ gửi gắm một triết lý thiền sâu sắc: Hãy sống tự tại giữa muôn trùng sóng gió, không bám víu, không sợ hãi. Khi lòng không còn vướng mắc, thì dù sông dài, thuyền nhỏ vẫn cứ an nhiên, đời biến động mà tâm không động.

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý