Vườn cũ nào đâu, cô hái dâu?
Mười hai năm trước tuổi còn thơ
– Nếp óc còn in dấu chửa mờ –
Tôi sống quãng đời êm đẹp quá
Trong làng nho nhỏ nghệ tầm tơ.
Một làng xinh xắn dưới trung châu
Lặng lẽ nằm yên giữa bãi dâu.
Những buổi sớm chiều trong sóng lá,
Tôi thường theo bạn đến bên cầu.
Bên cầu nhẹ hái lá dâu tơ
Cùng bạn tôi là những gái thơ
Xinh đẹp, vô tư như lũ bướm,
Dắt tôi cười, nói, chạy, bông đùa…
Xa xôi nay trở lại thăm quê,
Dấu cũ mờ rêu khác lối về.
Mà lạ! Nương dâu đâu mất nhỉ?
Quanh làng xanh rợn bãi cà phê!
Thẩn thơ đứng lại bên đường,
Trong gió chiều xa vẳng tiếng chuông.
Nhưng lạ! Tiếng kia sao chẳng phải
Tiếng từ bi êm ái du dương!
Than ôi! Chính giữa chốn này đây
Là chỗ ông cha đã đắp xây
Một cảnh chùa chiền, di tích cũ,
Ngàn năm đứng vững với trời mây.
Thế mà xa cách có bao lâu!
Nào mái rêu đâu? Cổ thụ đâu?
Còn lại trơ trơ bên giậu mới
Gốc đa cằn cỗi, lẻ loi sầu!
Mất hết! Không còn một dấu xưa!
Nào đâu cô gái đẹp ngây thơ?
Nào đâu những tối trăng trong sáng
Dệt vải bên song ánh bạc lùa?
– Hỡi cô yếm thắm hái dâu ơi!
Người cũ nầy đây, sắc cũ phai!
Tuổi trẻ đã qua, xuân đã hết,
Người xưa thôi đã khác xưa rồi!
Còn nhớ năm xưa bóng xế đầu,
Thi nhau ta hái lá bên cầu,
Mà nay người vắng, cầu đâu mất?
Vườn cũ nào đâu, cô hái dâu?
*
Vườn Cũ Nào Đâu, Cô Hái Dâu? – Dòng Hồi Ức Về Một Quá Khứ Đã Xa
Thời gian tựa dòng nước trôi mãi không ngừng, cuốn theo những kỷ niệm xưa cũ, những cảnh vật từng gắn bó với tuổi thơ mỗi người. Vườn cũ nào đâu, cô hái dâu? của Bàng Bá Lân là một khúc hoài niệm đầy da diết về những tháng ngày êm đềm đã lùi xa, để rồi khi ngoảnh lại, chỉ còn nỗi tiếc nhớ trước sự đổi thay nghiệt ngã của thời gian.
Một thuở ấu thơ thanh bình và êm đềm
Mở đầu bài thơ, tác giả hồi tưởng về quãng thời gian đẹp nhất của đời mình, khi còn là một đứa trẻ sống trong một ngôi làng nhỏ:
“Mười hai năm trước tuổi còn thơ
– Nếp óc còn in dấu chửa mờ –
Tôi sống quãng đời êm đẹp quá
Trong làng nho nhỏ nghệ tầm tơ.”
Không gian làng quê hiện lên thật thanh bình, với nghề tầm tơ gắn bó cùng những người nông dân chất phác. Đó là một cuộc sống giản dị nhưng tràn đầy niềm vui, nơi mà mỗi sáng mỗi chiều, cậu bé Bàng Bá Lân cùng bạn bè vui đùa bên những bãi dâu xanh mát:
“Một làng xinh xắn dưới trung châu
Lặng lẽ nằm yên giữa bãi dâu.
Những buổi sớm chiều trong sóng lá,
Tôi thường theo bạn đến bên cầu.”
Hình ảnh “sóng lá” làm cho không gian làng quê thêm phần sống động. Những cánh đồng dâu không chỉ là cảnh sắc thiên nhiên mà còn là ký ức về những ngày vui vẻ bên bạn bè, nhất là những cô gái hái dâu hồn nhiên, vô tư như những cánh bướm đồng nội:
“Bên cầu nhẹ hái lá dâu tơ
Cùng bạn tôi là những gái thơ
Xinh đẹp, vô tư như lũ bướm,
Dắt tôi cười, nói, chạy, bông đùa…”
Hình ảnh những cô gái hái dâu trở thành biểu tượng cho nét đẹp dung dị và tươi sáng của làng quê xưa – nơi lưu giữ những kỷ niệm tuổi thơ trong trẻo nhất.
Sự đổi thay nghiệt ngã của thời gian
Nhưng rồi, thời gian trôi đi, tác giả rời xa quê nhà và khi trở lại, mọi thứ đã đổi thay quá nhiều:
“Xa xôi nay trở lại thăm quê,
Dấu cũ mờ rêu khác lối về.
Mà lạ! Nương dâu đâu mất nhỉ?
Quanh làng xanh rợn bãi cà phê!”
Bãi dâu xanh tươi ngày nào đã biến mất, thay vào đó là những bãi cà phê xa lạ. Sự đổi thay không chỉ là sự chuyển mình của thiên nhiên mà còn là sự mất mát của ký ức. Những gì từng thân thuộc giờ chỉ còn trong hoài niệm, khiến tác giả không khỏi ngậm ngùi.
Không chỉ cảnh vật thay đổi, mà ngay cả những giá trị tinh thần cũng không còn nguyên vẹn. Chùa xưa, nơi từng là di tích linh thiêng, nay đã bị phá bỏ, chỉ còn lại một nỗi trống trải vô hình:
“Than ôi! Chính giữa chốn này đây
Là chỗ ông cha đã đắp xây
Một cảnh chùa chiền, di tích cũ,
Ngàn năm đứng vững với trời mây.
Thế mà xa cách có bao lâu!
Nào mái rêu đâu? Cổ thụ đâu?
Còn lại trơ trơ bên giậu mới
Gốc đa cằn cỗi, lẻ loi sầu!”
Gốc đa già cỗi, lẻ loi bên giậu như một nhân chứng lặng lẽ của thời gian, như chính tác giả đang đứng đó, ngậm ngùi nhìn sự đổi thay của quê hương.
Nỗi tiếc nhớ khôn nguôi về một thời đã xa
Tất cả những điều thân thuộc giờ đã tan biến, những con người của ngày xưa giờ cũng không còn nữa. Nhà thơ tìm kiếm trong vô vọng:
“Mất hết! Không còn một dấu xưa!
Nào đâu cô gái đẹp ngây thơ?
Nào đâu những tối trăng trong sáng
Dệt vải bên song ánh bạc lùa?”
Những hình ảnh đẹp đẽ một thời giờ chỉ còn trong hoài niệm, những người bạn ngày xưa – những cô gái hái dâu hồn nhiên – giờ cũng đã khác xưa, chẳng biết còn ai nhớ về quãng đời thơ trẻ ấy không?
Khép lại bài thơ, tác giả tự hỏi, nhưng câu hỏi ấy không chỉ dành cho cô gái hái dâu năm xưa, mà còn là lời tự vấn với chính mình, với cả thời gian:
“Hỡi cô yếm thắm hái dâu ơi!
Người cũ này đây, sắc cũ phai!
Tuổi trẻ đã qua, xuân đã hết,
Người xưa thôi đã khác xưa rồi!
Còn nhớ năm xưa bóng xế đầu,
Thi nhau ta hái lá bên cầu,
Mà nay người vắng, cầu đâu mất?
Vườn cũ nào đâu, cô hái dâu?”
Câu hỏi “Vườn cũ nào đâu, cô hái dâu?” không chỉ là sự tiếc nuối về cảnh vật, mà còn là nỗi xót xa trước sự phai mờ của ký ức, của những con người từng gắn bó với mình. Tác giả nhận ra rằng không chỉ cảnh vật đổi thay, mà ngay cả con người cũng không thể mãi vẹn nguyên như thuở ban đầu.
Lời kết – Dòng chảy vô tình của thời gian
Vườn cũ nào đâu, cô hái dâu? là một bài thơ mang đầy cảm xúc hoài niệm và tiếc nuối. Bàng Bá Lân đã khắc họa sự đổi thay không chỉ của cảnh vật mà còn của lòng người. Qua từng câu thơ, ta cảm nhận được nỗi xót xa trước sự phai tàn của những điều từng thân thuộc.
Bài thơ không chỉ nói về một ngôi làng đã đổi thay, mà còn nói lên một quy luật không thể tránh khỏi của đời người: thời gian sẽ lấy đi những gì ta từng yêu quý, từng gắn bó. Nhưng dù vậy, ký ức vẫn còn mãi trong tâm hồn, như một nốt trầm đẹp đẽ của quá khứ mà ta luôn mang theo.
Có lẽ, ai trong chúng ta cũng từng có một “vườn cũ” trong lòng – một nơi nào đó từng gắn bó, từng là cả một bầu trời ký ức. Nhưng khi ta quay về, liệu “cô hái dâu” năm ấy còn ở đó, hay tất cả chỉ còn là những dấu tích phai nhòa trong dòng chảy vô tình của thời gian?
*
Bàng Bá Lân – Nhà thơ của hồn quê Việt
Bàng Bá Lân (1912–1988) là một nhà thơ tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại, nổi bật với những vần thơ mộc mạc, giản dị nhưng thấm đẫm tình quê hương và nhân sinh. Ông là một trong những gương mặt chủ chốt của phong trào Thơ Mới, với phong cách trữ tình, nhẹ nhàng và giàu hình ảnh.
Thơ Bàng Bá Lân phản ánh vẻ đẹp của làng quê Việt Nam, từ những buổi trưa hè, xóm chợ chiều đông đến hình ảnh mái trường làng, vườn dừa xanh mướt. Bên cạnh đó, ông còn có những vần thơ sâu sắc về tình yêu, hoài niệm và triết lý nhân sinh. Các tác phẩm tiêu biểu của ông gồm Trưa hè, Xóm chợ chiều đông, Vườn dừa, Giai nhân…
Không chỉ là nhà thơ, Bàng Bá Lân còn là nhà giáo và nhiếp ảnh gia, để lại dấu ấn sâu đậm trong văn hóa Việt Nam. Thơ ông như một bức tranh làng quê yên bình, là tiếng lòng của những tâm hồn yêu thương vẻ đẹp dung dị mà vĩnh hằng của đất nước.
Viên Ngọc Quý.
