Xây lại cuộc đời
Gửi chị Trúc
Đố chị thư này ai viết nhé,
Chị ơi, em bé chị đây mà!
Được tin người ấy cho em biết:
“Chị Trúc giờ đang bận chữa nhà.”
Ồ nhỉ, nhà ta ở phố nào?
Số đề chẵn lẻ? Mấy tầng cao?
Quanh nhà rụng trắng hay rơi đỏ?
Giăng gió bao nhiêu lối lọt vào?
Nhà mới bao giờ chị chữa xong?
Bao giờ cho thợ chén “hồi công”?
Bao giờ chị dọn sang bên đó?
Xem lịch, khai trương, đốt pháo hồng?
Úi chà, chị bận nhiều như thế,
Em lại còn đi hỏi vẩn vơ,
Vốn đoảng là em, chiều ấy chị
Thôi em đền chị một bài thơ.
Nhưng chị hiền ơi, chị Trúc ơi,
(Câu này em chỉ hỏi thầm thôi)
“Chị tôi ai giúp, hay trời giúp
Cho chị tôi xây lại cuộc đời?”
*
“Xây lại cuộc đời” – Một bài thơ nhỏ cho một ước nguyện lớn
Trong muôn vàn vần thơ Nguyễn Bính để lại cho đời, bài thơ “Xây lại cuộc đời” như một cánh hoa mỏng manh giữa bão giông: nhẹ nhàng, âu yếm, đầy cảm thông mà sâu xa. Không ồn ào khát vọng, không xót xa cay đắng, chỉ có một giọng nói thân quen của người em nhỏ — gửi đến người chị tên Trúc một tấm lòng chân thật, với một lời hỏi thầm mà lay động đến tận đáy tâm hồn.
Ngay từ lời đề tặng giản dị “Gửi chị Trúc” và dòng mở đầu mang hơi thở tinh nghịch:
Đố chị thư này ai viết nhé,
Chị ơi, em bé chị đây mà!
Giọng điệu như một trò chơi thân thương giữa hai chị em, mang đậm chất thôn quê, gợi nhớ những mùa thơ ấu có thật ngoài đời. Nhưng chỉ vài dòng sau, ta đã cảm nhận được lớp sóng ngầm dưới giọng điệu bông đùa ấy:
Được tin người ấy cho em biết:
‘Chị Trúc giờ đang bận chữa nhà.’
Từ “chữa nhà” ở đây là một hình ảnh đầy ẩn dụ. Nó không đơn thuần nói đến việc sửa sang một ngôi nhà vật lý, mà là chữa lành những đổ vỡ, xây lại từ tro tàn một đời sống cũ – cuộc đời của một người đàn bà từng tổn thương, và đang âm thầm gom nhặt từng viên gạch để bắt đầu lại.
Nguyễn Bính, trong vai người em nhỏ, không hỏi về nỗi đau của chị, không nhắc lại chuyện cũ. Ông khéo léo ẩn đi mọi bi kịch, chỉ nhẹ nhàng hỏi:
Ồ nhỉ, nhà ta ở phố nào?
Số đề chẵn lẻ? Mấy tầng cao?
Quanh nhà rụng trắng hay rơi đỏ?
Giăng gió bao nhiêu lối lọt vào?
Câu hỏi dí dỏm, nhưng phía sau là một niềm lo âu trìu mến: nhà ấy – hay đúng hơn là đời chị – có đủ kín gió không? Có vững vàng không? Có chỗ nào khiến lòng chị lạnh hay run rẩy không?
Giọng thơ tiếp tục giữ vẻ nhẹ nhàng, nhưng mỗi câu như một cái chạm đầy tinh tế:
Nhà mới bao giờ chị chữa xong?
Bao giờ cho thợ chén “hồi công”?
Câu thơ vừa vui vừa buồn. Người em hỏi như một người ngóng về ngày vui dọn nhà, mà thật ra đang ngóng một ngày chị có thể thanh thản trở lại, khi “thợ đời” đã gác búa, khi mọi đớn đau đã chịu lùi về phía sau.
Rồi như sợ mình quá vụng về, em nhỏ giật mình tự trách:
Úi chà, chị bận nhiều như thế,
Em lại còn đi hỏi vẩn vơ,
Vốn đoảng là em, chiều ấy chị
Thôi em đền chị một bài thơ.
Câu thơ “đền chị một bài thơ” nghe vừa hồn nhiên, vừa sâu sắc. Bài thơ ấy, tưởng để “đền” một phút đoảng dại, mà thực ra là tất cả những gì người em có thể trao cho chị lúc này: một tình thương không phô trương, một niềm hy vọng được gửi gắm bằng lời.
Và rồi, tất cả dồn tụ lại trong hai câu cuối:
Nhưng chị hiền ơi, chị Trúc ơi,
(Câu này em chỉ hỏi thầm thôi)
‘Chị tôi ai giúp, hay trời giúp
Cho chị tôi xây lại cuộc đời?’
Câu hỏi ấy – có lẽ là đẹp nhất, xót xa nhất, và thiêng liêng nhất trong cả bài thơ. Một lời thì thầm – nhưng sâu đến tận cùng lòng nhân hậu. Không cầu mong kỳ tích, chỉ mong ai đó – người đời, hay là trời cao – dang tay cứu giúp, cho người đàn bà ấy đủ sức gầy dựng lại mái nhà, hay đúng hơn: một niềm tin, một mái ấm, một chốn được gọi là “cuộc đời mình”.
Nguyễn Bính không làm thơ để “làm dáng”, không vẽ bi kịch thành bi ai. Ông thấu hiểu đau thương, nhưng ông viết bằng yêu thương. “Xây lại cuộc đời” là một trong những bài thơ hiếm hoi trong văn học Việt Nam vừa mang dáng dấp thơ trào phúng, vừa thấm đẫm lòng từ bi và sức mạnh phục sinh.
Trong một thời mà nhiều người ngã xuống vì tình, Nguyễn Bính – bằng trái tim thơ – đã đặt vào tay người đàn bà từng đổ vỡ một viên gạch đầu tiên để bắt đầu lại: đó là niềm tin.
Và có lẽ, với riêng bài thơ này – ông đã không chỉ “đền” chị Trúc một bài thơ, mà trao tặng tất cả những ai từng tổn thương một câu hỏi đẹp nhất đời:
“Ai giúp cho chị tôi xây lại cuộc đời?”
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
