Xuân nhớ

Rộn rã xuân về giữa thủ đô
Hồn đơn gác lẻ đón giao thừa
Nhà ai hàng xóm khoe mầu cúc
Vườn cũ mai vàng biết nở chưa ?

Câu thơ đứt giữa lòng trang giấy
Mắt rượu mờ trông mái tóc thề
Đất Bắc phải đâu là đất khách
Sao lòng mãi nặng mối tình quê ?

Ngày muộn, mẹ già hong tóc trắng
Khác nào mây núi đỉnh Trường Sơn
Mẹ ơi giữ lấy vườn mai nhé
Cho trải vàng xuân đẹp bước con.

*

Xuân xa quê – Nỗi nhớ trải vàng trên mái tóc mẹ

“Xuân nhớ” – chỉ hai từ, nhưng trong thơ Nguyễn Bính, nó mang một sức nặng tha thiết, chan chứa hoài niệm và nỗi đau âm thầm của người con xa quê. Bài thơ là tiếng lòng của một người đón xuân giữa thủ đô, trong cảnh lặng lẽ, gác trọ, giữa sự rộn ràng bên ngoài và trống vắng bên trong. Một mùa xuân khác lại về, nhưng người vẫn lạc lõng giữa chốn đông người, chỉ có nỗi nhớ quê và hình bóng mẹ già là vẹn nguyên.

Giữa lòng thành phố, xuân cũng trở nên lạnh lẽo

Rộn rã xuân về giữa thủ đô
Hồn đơn gác lẻ đón giao thừa

Xuân đến thủ đô với đủ thanh âm, sắc màu, không khí lễ hội. Nhưng trong căn gác nhỏ, hồn thi sĩ lại đơn độc. Hai câu thơ mở đầu là sự đối lập dữ dội giữa “rộn rã” và “hồn đơn”, giữa “thủ đô” và “gác lẻ”, khiến người đọc cảm nhận rõ một mùa xuân không trọn, một tâm hồn không thuộc về nơi phồn hoa.

Nguyễn Bính vốn là người của làng quê, của những lối nhỏ, sân đình, hàng dâm bụt. Vì thế, cái tết ở chốn đô thành đối với ông không phải mùa sum vầy, mà là một khoảnh khắc của cô đơn, gợi nhớ, và tự vấn.

Quê hương là nỗi niềm không cất giấu được

Nhà ai hàng xóm khoe màu cúc
Vườn cũ mai vàng biết nở chưa?

Giữa sự tưng bừng của những nhà xung quanh, nhà thơ lại hướng về “vườn cũ”, nơi có mai vàng – biểu tượng thiêng liêng của mùa xuân phương Nam hay của ký ức tuổi thơ trong lòng mỗi người. Câu hỏi “biết nở chưa?” không chỉ là sự trông ngóng một mùa hoa, mà còn là khoảnh khắc gọi dậy cả một vùng ký ức – nơi có mẹ, có gia đình, có cái Tết thân thuộc. Cái nhìn tưởng chừng rất nhẹ ấy lại gợi một nỗi nhớ sâu hun hút, không cần ồn ào, mà cứa vào lòng người như một nhát dao mềm.

Mối tình với quê là nỗi niềm không lý giải nổi

Câu thơ đứt giữa lòng trang giấy
Mắt rượu mờ trông mái tóc thề
Đất Bắc phải đâu là đất khách
Sao lòng mãi nặng mối tình quê?

Thơ đã “đứt giữa lòng trang giấy”, nghĩa là cảm xúc đã nghẹn lại, không thể trôi chảy nữa. Nhà thơ mượn rượu để khuây khỏa, nhưng mắt vẫn “mờ trông mái tóc thề” – hình ảnh gợi về người yêu, người vợ, hay rộng hơn, là bóng dáng quê hương được nhân hóa bằng nét đẹp nữ tính dịu dàng.

Câu hỏi ở cuối khổ thơ như một nghịch lý đau đáu: “Đất Bắc” không phải nơi xa lạ, nhưng sao lòng vẫn nặng? Bởi xa quê không chỉ là xa không gian, mà là mất đi một phần bản thể, một phần ký ức, một phần hồn thơ.

Tình mẹ – nguồn mạch cuối cùng nâng đỡ hồn quê

Ngày muộn, mẹ già hong tóc trắng
Khác nào mây núi đỉnh Trường Sơn

Hình ảnh người mẹ hong tóc – đơn sơ, dân dã – lại hiện lên sừng sững như một biểu tượng thiêng liêng. Tóc mẹ bạc như mây núi, như trường sơn – không chỉ nói lên năm tháng mẹ gánh gồng, mà còn là lời khẳng định mẹ là quê hương, là gốc gác, là chốn để trở về. Nguyễn Bính, bằng hình ảnh mộc mạc, đã thắp lên một ngọn đèn ấm áp giữa giá lạnh xuân xa.

Mẹ ơi giữ lấy vườn mai nhé
Cho trải vàng xuân đẹp bước con.

Lời dặn của người con xa quê với mẹ cũng là một mong ước giản dị: giữ lấy vườn mai, để dù con có lang bạt bốn phương, vẫn biết mình còn một mùa xuân đợi ở quê nhà. Đó là nơi không chỉ có mai nở, mà có tình mẹ, tình quê, nơi nâng đỡ từng bước chân con trên đường đời.

Thông điệp: Dù đi đâu, mùa xuân thật sự chỉ nở trong lòng khi ta còn có mẹ, có quê để nhớ

Bài thơ “Xuân nhớ” không chỉ là một khúc nhạc buồn của người xa quê trong ngày Tết, mà là lời tự sự về cội nguồn, về gia đình, về sự thủy chung với ký ức. Nguyễn Bính không nói nhiều, nhưng mỗi câu thơ là một nốt lặng, thấm đẫm tình yêu, sự hoài vọng, và nỗi cô đơn của người tha hương.

Mùa xuân sẽ chẳng còn là xuân nếu ta thiếu bóng mẹ già, thiếu một vườn mai nở rộ ở quê nhà, thiếu một điểm tựa cho tâm hồn giữa chốn phồn hoa lạnh lẽo.

Xuân có thể về khắp mọi nơi, nhưng với người con xa quê, chỉ một nơi duy nhất có thể nở ra mùa xuân trọn vẹn – nơi có mẹ chờ bên vườn cũ.

*

Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý