An phận
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Giữ yên phận là bài thứ tám
Đừng để người đụng chạm đến ta
Biết lo tính, biết phòng xa,
Khoan dung ngay thẳng hẳn là sống lâu.
Nước chân chính, lòng trời cũng thuận,
Quan thanh liêm dân hẳn yên lòng
Vợ hiền là phúc nhà chồng,
Các con hiếu thảo thì lòng cha yên.
Dẫu có tài giỏi chớ nên khoe khoác,
Nhiễu sự sao bằng được an nhàn.
Bốn mùa ấm lạnh xuềnh xoàng,
Nói năng thận trọng rõ ràng được yên.
Của dễ được tất nhiên dễ mất,
Được vất vả thì mất khó khăn.
Làm thong thả việc chắc ăn
Việc đời muôn sự khó khăn ban đầu.
Người xưa nói những câu triết lý:
Vào núi bắt hổ dễ như chơi,
Còn khi mở miệng dạy người,
Khó khăn nhiều lắm, liệu lời đắn đo.
Quân tử cần ăn no uống đủ,
Không cầu kỳ cốt giữ bình yên.
Trò tìm thầy học dễ tìm,
Thầy tìm trò tựa mò kim đáy hồ.
Việc chia chác chẳng lo ít ỏi,
Chỉ đáng lo cái tội không đều.
Không lo hoàn cảnh túng nghèo,
Chỉ lo xã hội nhiều điều bất công.
Quá nham hiểm bởi lòng tham lắm.
Quá nhẫn tâm lòng hẳn quá tàn.
*
“An Phận: Nghệ Thuật Sống Bình Yên Giữa Đời Nhiễu Nhương”
Trong bài thơ “An phận” thuộc Bạch Vân gia huấn, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã gửi gắm những triết lý nhân sinh sâu sắc về sự an phận, thái độ sống dung hòa và ý nghĩa thực sự của hạnh phúc. Với giọng thơ mộc mạc, ông đã dựng lên một bức tranh đời sống giản dị nhưng tràn đầy triết lý, khuyên nhủ con người biết hài lòng với chính mình và sống trọn vẹn trong sự yên ổn, thẳng ngay.
An Phận: Nền Tảng Cho Hạnh Phúc
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Bỉnh Khiêm nhắc nhở:
“Giữ yên phận là bài thứ tám,
Đừng để người đụng chạm đến ta.”
An phận không phải là cam chịu hay buông xuôi, mà là sự biết đủ, biết điều và giữ lấy bình yên cho chính mình. Cuộc sống, dù có biến động, nếu tâm an thì mọi chuyện cũng nhẹ nhàng trôi qua. Chính sự thận trọng trong lời nói, hành vi và suy nghĩ là chìa khóa để giữ cho cuộc đời thanh thản.
Sống Chính Trực: Chìa Khóa Của An Lạc
Nguyễn Bỉnh Khiêm nhấn mạnh tầm quan trọng của sự ngay thẳng và khoan dung:
“Khoan dung ngay thẳng hẳn là sống lâu.”
Sự chính trực là gốc rễ để xây dựng một cuộc sống không lo âu. Người ngay thẳng thì lòng trong sạch, tâm không vướng bận bởi những toan tính hơn thua. Khoan dung không chỉ giúp bản thân nhẹ lòng mà còn lan tỏa sự yên bình đến những người xung quanh.
Những Giá Trị Gia Đình: Nền Tảng Của Sự Yên Ổn
Bài thơ cũng khéo léo nhắc đến tầm quan trọng của gia đình trong việc tạo dựng sự an phận:
“Vợ hiền là phúc nhà chồng,
Các con hiếu thảo thì lòng cha yên.”
Gia đình là nơi khởi nguồn của mọi hạnh phúc. Một người vợ hiền, những đứa con ngoan hiếu thảo không chỉ là niềm vui mà còn là sự bảo đảm cho một cuộc sống bình yên, hạnh phúc dài lâu.
Triết Lý Về Lao Động Và Sự Khiêm Tốn
Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng khuyên răn con người không nên chạy theo hào nhoáng, không khoe khoang tài giỏi, mà tập trung vào việc làm và sống khiêm nhường:
“Dẫu có tài giỏi chớ nên khoe khoác,
Nhiễu sự sao bằng được an nhàn.”
Hạnh phúc không nằm ở sự giàu sang hay danh tiếng, mà ở sự thảnh thơi, bình yên trong tâm hồn. Những điều đạt được một cách dễ dàng sẽ dễ mất đi, chỉ những gì ta kiên trì xây dựng bằng mồ hôi công sức mới thực sự bền lâu.
Những Lời Khuyên Sâu Sắc Cho Cuộc Sống
Bài thơ tiếp tục đưa ra những triết lý thực tế:
“Của dễ được tất nhiên dễ mất,
Được vất vả thì mất khó khăn.”
Hay:
“Việc đời muôn sự khó khăn ban đầu.”
Nguyễn Bỉnh Khiêm nhắc nhở rằng cuộc sống không có gì đến dễ dàng, nhưng điều quan trọng là sự bền bỉ, kiên trì. Ông cũng khuyên người quân tử hãy sống giản dị, biết đủ, không cầu kỳ, không tham lam, bởi lòng tham và sự nhẫn tâm chính là nguồn gốc của bất an và đau khổ.
Thông Điệp Vượt Thời Gian
“An phận” không chỉ là bài thơ, mà còn là một cẩm nang sống vượt thời gian. Thông điệp của Nguyễn Bỉnh Khiêm không cổ vũ cho sự buông xuôi, mà là lời nhắc nhở hãy sống đúng với bản thân, giữ tâm an và trân trọng những giá trị cốt lõi như gia đình, sự chính trực và lòng khoan dung.
Như ánh trăng soi rọi đêm tối, những lời dạy của ông vẫn tỏa sáng, nhắc nhở chúng ta rằng:
“An phận không phải là từ bỏ,
Mà là con đường để tìm thấy chính mình.”
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
