Bái công điếu Hạng Võ
Liều thân bách chiến một gươm thần,
Lưu Hạng nên hư dễ mấy lần.
Của sấm tan rồi cờ một cuộc,
Khói trời thổi khắp oán mười phân.
Bát canh Đản Thổ sầu thêm xót,
Chén rượu Hồng Môn thảm chửa ngăn,
Gạt lệ anh hùng trời đất thấy,
Mặt ai dù giả mặt ai chân.
*
“Anh Hùng Nước Mắt – Suy Tư Qua ‘Bái Công Điếu Hạng Võ'”
Nguyễn Đình Chiểu, với tài năng thiên phú và trái tim nặng trĩu tình yêu nước, đã để lại cho đời những tác phẩm sâu sắc và ý nghĩa. “Bái Công Điếu Hạng Võ” là một bài thơ như thế, một lời điếu chân thành gửi đến Hạng Võ – vị anh hùng thất bại trong cuộc tranh hùng với Lưu Bang, nhưng mãi mãi khắc ghi dấu ấn oai hùng và bi thương trong lịch sử.
Ngay từ đầu bài thơ, tác giả gợi lên hình ảnh oai dũng của Hạng Võ:
“Liều thân bách chiến một gươm thần,
Lưu Hạng nên hư dễ mấy lần.”
Hạng Võ không chỉ là một người cầm gươm mà là biểu tượng của sức mạnh, dũng cảm và khí phách. Nhưng sự oai hùng ấy không đủ để chống lại vận mệnh nghiệt ngã. Câu thơ như một lời than, rằng cuộc đời anh hùng liệu có mấy khi được định đoạt bởi chính bản thân họ, hay luôn phải chịu sự chi phối của định mệnh.
Tác giả tiếp tục miêu tả cảnh bi thương sau cuộc chiến:
“Của sấm tan rồi cờ một cuộc,
Khói trời thổi khắp oán mười phân.”
Cuộc đời Hạng Võ kết thúc như ánh chớp tan biến, để lại những tiếc nuối và oán thán khắp nơi. Khói trời lan tỏa như mang theo nỗi đau của dân chúng, của chính người viết, và của những ai từng ngưỡng mộ Hạng Võ.
Những chi tiết đầy cảm xúc tiếp tục làm nổi bật bi kịch của người anh hùng:
“Bát canh Đản Thổ sầu thêm xót,
Chén rượu Hồng Môn thảm chửa ngăn.”
Hạng Võ không chỉ là một chiến binh, mà còn là con người của những cảm xúc sâu sắc. Những khoảnh khắc như bữa ăn Đản Thổ hay tiệc rượu Hồng Môn đều ẩn chứa nỗi đau và nuối tiếc. Chúng như những biểu tượng nhắc nhở về những bước ngoặt trong cuộc đời ông – nơi mà lòng tin bị phản bội, và sự cao ngạo đã dẫn đến cái kết bi thảm.
Hai câu cuối của bài thơ là đỉnh cao của cảm xúc, nơi tác giả bộc bạch sự đồng cảm mãnh liệt với Hạng Võ:
“Gạt lệ anh hùng trời đất thấy,
Mặt ai dù giả mặt ai chân.”
Nguyễn Đình Chiểu đã để lệ rơi thay cho Hạng Võ. Lệ anh hùng không chỉ là nỗi đau của thất bại, mà còn là nỗi niềm không được ai thấu hiểu. Tác giả cũng khéo léo chỉ ra sự phức tạp của con người, nơi mà ranh giới giữa sự chân thành và giả dối đôi khi khó phân biệt. Trong thế gian đầy biến động, ai mới thực sự là kẻ chân thành, ai là kẻ mưu mô?
“Bái Công Điếu Hạng Võ” không chỉ là một lời điếu, mà còn là tiếng lòng của Nguyễn Đình Chiểu dành cho những anh hùng thất bại. Qua bài thơ, ông muốn gửi gắm một thông điệp sâu sắc: không phải chiến thắng hay thất bại quyết định giá trị của con người, mà chính là sự chân thật, lòng dũng cảm và nhân cách cao đẹp. Đây cũng chính là tấm gương phản chiếu trái tim lớn lao và nhân ái của tác giả – một người luôn trân trọng đạo lý và phẩm cách con người.
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
