Cầm kỳ thi tửu bài 1
Nguyễn Công Trứ
Trời đất cho ta một cái tài
Giắt lưng dành để tháng ngày chơi
Dở duyên với rượu khôn từ chén
Trót nợ cùng thơ phải chuốt lời
Cờ sẵn bàn son xe ngựa đó
Đàn còn phím trúc tính tình đây
Ai say, ai tỉnh, ai thua được
Ta mặc ta mà ai mặc ai!
Sách Văn đàn bảo giám chép tiêu đề là Tự cao.
*
“Cầm Kỳ Thi Tửu: Tự Tại Giữa Đời Đầy Ngang Trái”
Nguyễn Công Trứ, người tráng sĩ mang phong thái của một nghệ sĩ tài hoa, đã khắc họa rõ nét triết lý sống của mình qua bài thơ “Cầm kỳ thi tửu bài 1”. Bài thơ không chỉ là lời tâm sự của ông về cuộc sống, mà còn là tuyên ngôn về sự tự do và kiêu hãnh trong từng bước đi giữa cuộc đời nhiều thăng trầm.
Tài Năng Là Món Quà, Sống Là Một Cuộc Chơi
“Trời đất cho ta một cái tài
Giắt lưng dành để tháng ngày chơi.”
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Công Trứ khẳng định tài năng không chỉ là thiên phú, mà còn là niềm vui sống, là hành trang để ông “chơi” với đời. Cuộc sống đối với ông không phải là gánh nặng hay trách nhiệm, mà là một sân chơi nơi tài hoa được phô diễn và tận hưởng.
Cách ông nhìn nhận tài năng như một món quà từ trời đất thể hiện thái độ sống phóng khoáng, không bị ràng buộc bởi những chuẩn mực xã hội. Tài năng ấy không để chạy theo danh lợi, mà để nuôi dưỡng niềm vui, sự tự do và cá tính.
Chén Rượu, Lời Thơ Và Duyên Trần Gian
“Dở duyên với rượu khôn từ chén
Trót nợ cùng thơ phải chuốt lời.”
Rượu và thơ là hai hình ảnh quen thuộc trong các sáng tác của Nguyễn Công Trứ, gắn liền với tinh thần phóng túng và lãng tử của ông. “Dở duyên với rượu” cho thấy một mối tình không thể dứt, còn “trót nợ cùng thơ” lại là sự cam kết tự nguyện với cái đẹp, với nghệ thuật.
Hai câu thơ gợi lên hình ảnh một người nghệ sĩ không thể thoát khỏi sự hấp dẫn của rượu và thơ, nhưng đồng thời cũng hàm ý rằng, cuộc sống không chỉ là trách nhiệm, mà còn là sự tận hưởng những gì đẹp đẽ và tinh túy.
Tự Do Trong Cuộc Chơi Nhân Sinh
“Cờ sẵn bàn son xe ngựa đó
Đàn còn phím trúc tính tình đây.”
Cờ, bàn son, xe ngựa, đàn và phím trúc là những biểu tượng cho cuộc sống đầy đủ và phong lưu. Nhưng trong bài thơ, Nguyễn Công Trứ không tỏ ra bám víu vào những thứ đó. Thay vào đó, ông coi chúng chỉ là phương tiện để bộc lộ cá tính và tài năng.
“Tính tình đây” chính là cái hồn của người nghệ sĩ, cái chất riêng không thể bị hòa lẫn. Dù trong hoàn cảnh nào, Nguyễn Công Trứ vẫn giữ nguyên bản sắc của mình, tự tại và ung dung.
Triết Lý Nhân Sinh: Ai Tỉnh Ai Say?
“Ai say, ai tỉnh, ai thua được
Ta mặc ta mà ai mặc ai!”
Hai câu kết là tuyên ngôn mạnh mẽ về sự tự do trong tư tưởng và hành động. Nguyễn Công Trứ không quan tâm đến cái nhìn hay đánh giá của người đời. Ông sống theo cách của mình, giữ vững tâm hồn phóng khoáng giữa cuộc đời đa đoan.
Triết lý “ai tỉnh, ai say” cũng đặt ra câu hỏi sâu sắc về cách chúng ta nhìn nhận thế giới. Tỉnh hay say không quan trọng, bởi mỗi người có một cách sống, một quan điểm riêng. Điều quan trọng nhất là sống đúng với chính mình, không bị ràng buộc bởi những giá trị áp đặt từ bên ngoài.
Thông Điệp: Sống Trọn Vẹn Với Cá Tính
Qua bài thơ “Cầm kỳ thi tửu bài 1”, Nguyễn Công Trứ truyền tải một thông điệp sâu sắc: Hãy sống tự do, trọn vẹn với bản thân và tài năng mà trời đất ban tặng. Cuộc đời là một cuộc chơi, và mỗi người là một nghệ sĩ trong trò chơi ấy. Không cần bận tâm ai đúng, ai sai, chỉ cần sống sao cho thật đáng với tài năng và trái tim của mình.
Tinh thần của bài thơ chính là lời nhắn gửi cho những ai đang lạc lối giữa dòng đời: Hãy nhớ rằng, hạnh phúc và ý nghĩa của cuộc sống không nằm ở sự đánh giá của người khác, mà ở chính sự thỏa mãn của tâm hồn mình. Và chỉ khi giữ được sự tự do trong tâm hồn, ta mới thực sự làm chủ cuộc đời mình.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
