Cát nhân
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Rèn người tốt là chương mười bẩy,
Sống nhân từ ai nấy mến thương.
Trời cho Phúc, Lộc, Thọ trường,
Sống vui thanh thản đời thường gặp may.
Cha dạy con từ khi còn nhỏ,
Chồng khuyên vợ từ khi mới về.
Không quá vui đến đam mê.
Bài bạc, nghiện hút, rượu chè, gian dâm.
Tình dục chớ tham lam buông thả,
Sức suy tàn rệu rã, ai thương.
Của quý chớ có phô trương,
Bạc vàng phải khóa trong dương trong hòm.
Buồng the chớ để ai nhòm
Của còn nguyên vẹn, tình còn dài lâu.
*
“Cát Nhân: Đức Tính Và Đường Đời Tạo Dựng Hạnh Phúc Bền Vững”
Trong Bạch Vân gia huấn, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã gửi gắm vào mỗi bài thơ một triết lý sống sâu sắc và giản dị, giúp con người nhận thức rõ về bản thân và xã hội. Bài thơ “Cát Nhân” (Chương mười bảy) là một ví dụ nổi bật, nơi ông khuyến khích con người sống nhân từ, rèn luyện đạo đức, và giữ gìn những giá trị cốt lõi của cuộc sống để tạo dựng một đời sống hạnh phúc, thanh thản. Dưới ngòi bút của Trạng Trình, những bài học về nhân nghĩa, sự tiết chế trong lối sống, và sự coi trọng gia đình, tình nghĩa được trình bày một cách nhẹ nhàng nhưng đầy thấm thía.
Nhân Từ Là Cội Nguồn Của Hạnh Phúc
Bài thơ mở đầu với một lời nhắc nhở giản dị nhưng vô cùng sâu sắc: “Sống nhân từ ai nấy mến thương”. Đức tính nhân từ, lòng từ bi và yêu thương là nền tảng quan trọng trong mọi mối quan hệ xã hội. Khi chúng ta sống nhân ái, biết đặt mình vào vị trí của người khác, cảm nhận nỗi đau và niềm vui của họ, chúng ta sẽ tạo ra một thế giới hòa bình, an lạc, nơi mọi người đều yêu quý và tôn trọng nhau. Trạng Trình nhấn mạnh rằng, sự nhân từ không chỉ mang lại sự kính trọng của người khác, mà còn là sự may mắn trong cuộc sống. Khi ta sống tốt, ta sẽ được trời phú cho những điều tốt đẹp: “Trời cho Phúc, Lộc, Thọ trường, / Sống vui thanh thản đời thường gặp may.”
Đây là một thông điệp mạnh mẽ về sự quan trọng của đạo đức trong việc thu hút phúc lành và sự bình an trong cuộc sống. Khi ta hành xử đúng đắn và sống ngay thẳng, phúc lộc sẽ tự nhiên đến, và cuộc sống sẽ tràn đầy ý nghĩa.
Giáo Dục Gia Đình: Nền Tảng Của Một Xã Hội Lành Mạnh
Trong bài thơ, Trạng Trình cũng không quên nhấn mạnh vai trò quan trọng của gia đình trong việc hình thành nhân cách. Ông nói: “Cha dạy con từ khi còn nhỏ, / Chồng khuyên vợ từ khi mới về.” Đây là lời khuyên thiết thực dành cho những người làm cha, làm mẹ, làm vợ, làm chồng trong việc nuôi dạy con cái và chăm sóc gia đình. Mỗi gia đình là một tế bào của xã hội, và một xã hội phát triển là kết quả của những gia đình vững mạnh, đoàn kết. Việc giáo dục con cái ngay từ nhỏ, dạy chúng về những giá trị đạo đức, là cách tốt nhất để bảo vệ tương lai của cả một thế hệ.
Bài thơ cũng đặc biệt chú trọng đến việc tạo dựng một mối quan hệ vợ chồng hòa hợp, yêu thương và thấu hiểu lẫn nhau. Trong xã hội xưa, những chuẩn mực này còn mang tính nền tảng trong việc xây dựng một gia đình hạnh phúc, bền vững. “Chồng khuyên vợ từ khi mới về” là lời khuyên nhắc nhở mỗi người trong gia đình cần phải có trách nhiệm, giữ gìn tình nghĩa và tránh xa những thói hư tật xấu, như cờ bạc, nghiện ngập, hay những hành vi sai trái có thể phá hủy mối quan hệ gia đình.
Tiết Chế Và Lối Sống Đơn Giản
Một trong những lời dạy thấm thía nhất trong bài thơ chính là sự tiết chế trong các khía cạnh của cuộc sống. Trạng Trình khuyến khích mỗi người sống tiết độ, không tham lam, không buông thả. Ông đặc biệt lưu ý đến sự cẩn trọng trong các mối quan hệ tình cảm và vật chất: “Tình dục chớ tham lam buông thả, / Sức suy tàn rệu rã, ai thương.” Lòng tham và sự buông thả trong những thói quen xấu sẽ chỉ dẫn đến sự mệt mỏi, kiệt sức, và cuối cùng là cô đơn. Chỉ khi nào ta biết kiềm chế, sống vừa phải và thanh thản, ta mới tìm thấy được sự bình an trong cuộc sống.
Bên cạnh đó, ông cũng khuyên rằng “Của quý chớ có phô trương, / Bạc vàng phải khóa trong dương trong hòm.” Sự tiết kiệm và bảo vệ tài sản là điều cần thiết trong việc xây dựng cuộc sống vững chắc. Tránh xa sự khoe khoang, phô trương là cách tốt nhất để giữ cho tâm hồn thanh tịnh và tránh khỏi sự đố kỵ, ganh ghét từ người khác.
Lòng Kiên Nhẫn Và Đức Hạnh Gia Đình
Trạng Trình cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của sự kiên nhẫn và bảo vệ giá trị gia đình: “Buồng the chớ để ai nhòm / Của còn nguyên vẹn, tình còn dài lâu.” Lời khuyên này không chỉ áp dụng trong mối quan hệ vợ chồng, mà còn trong mọi mối quan hệ gia đình khác. Khi ta biết bảo vệ những gì quý giá nhất trong cuộc đời mình, đồng thời giữ gìn những giá trị cốt lõi của gia đình, chúng ta sẽ có một cuộc sống viên mãn và lâu dài.
Thông Điệp Cuối Cùng: Đức Hạnh Là Chìa Khóa Để Hạnh Phúc
Cuối cùng, bài thơ “Cát Nhân” là một lời nhắc nhở về giá trị của đức hạnh trong cuộc sống. Trạng Trình không chỉ chỉ ra rằng sống nhân từ, tiết chế và biết cách rèn luyện đạo đức là con đường tạo dựng hạnh phúc, mà còn dạy chúng ta rằng những giá trị này sẽ tự động mang đến sự bình an, thịnh vượng và hạnh phúc. Đức hạnh là chìa khóa để mở ra cánh cửa của một cuộc sống đầy ý nghĩa và nhân văn.
Từ những lời khuyên giản dị mà sâu sắc của Trạng Trình, chúng ta có thể nhận ra rằng, cuộc sống không phải là một cuộc đua tranh giành mà là một hành trình tìm về những giá trị cốt lõi của nhân cách, gia đình và xã hội. Khi sống đúng đắn, cuộc đời sẽ tự nhiên mở ra những phúc lành và hạnh phúc vững bền.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
