Có phúc có phần
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Trời sinh, trời ắt đã dành phần,
Tua hãy cho hiền, dạ có nhân.
Khó nhớ oán thân, mình mới nhẹ,
Giàu mà yêu chúng, chúng càng gần.
Bạo hung chỉn đã gươm mài đá,
Phúc đức dành hay cỏ đượm xuân.
Chớ có hại người mà ích kỷ,
Giấu người, khôn giấu được tinh thần.
Theo Trình quốc công Nguyễn Bỉnh Khiêm thi tập (AB.635). Khảo dị theo các bản Bạch Vân Am thi tập (AB.157), Trình quốc công Bạch Vân Am thi tập (AB.309).
*
Có Phúc Có Phần – Lời Dạy Về Đức Hạnh và Nhân Tâm
Bài thơ “Có phúc có phần” của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một bức thông điệp ngắn gọn mà sâu sắc, nhắc nhở con người về mối quan hệ giữa đức hạnh và phúc phần. Từng câu thơ, từng ý tứ là lời khuyên chân thành từ một bậc hiền triết, kêu gọi con người sống chân thành, nhân ái và có trách nhiệm với cộng đồng.
“Trời sinh, trời ắt đã dành phần,
Tua hãy cho hiền, dạ có nhân.”
Ngay từ câu mở đầu, Nguyễn Bỉnh Khiêm khẳng định rằng mọi điều trong cuộc sống đều có sự sắp đặt của tự nhiên – hay như ông gọi là “trời”. Nhưng điều quan trọng không nằm ở việc ta có phần phúc hay không, mà ở cách ta hành xử trong đời. “Hiền” và “nhân” là nền tảng đạo đức, là cách sống để con người gìn giữ và vun đắp cho phần phúc của mình.
“Khó nhớ oán thân, mình mới nhẹ,
Giàu mà yêu chúng, chúng càng gần.”
Hai câu tiếp theo là bài học về lòng vị tha và trách nhiệm với cộng đồng. Nếu biết buông bỏ oán hận, lòng người sẽ thanh thản, cuộc sống sẽ nhẹ nhàng hơn. Còn khi giàu có, nếu biết sẻ chia và yêu thương những người xung quanh, ta sẽ không chỉ có của cải mà còn nhận được sự yêu mến, kính trọng từ mọi người.
“Bạo hung chỉn đã gươm mài đá,
Phúc đức dành hay cỏ đượm xuân.”
Nguyễn Bỉnh Khiêm sử dụng hình ảnh sắc nét để nhắc nhở về luật nhân quả. Những kẻ hung bạo, dù mạnh mẽ đến đâu, cũng như lưỡi gươm mài đá – sớm muộn cũng bị bào mòn và hủy hoại. Ngược lại, người sống với lòng phúc đức sẽ như cỏ đượm xuân, tươi tốt và trường tồn. Đây chính là lời nhắc về sự lựa chọn con đường sống – bạo lực và ích kỷ hay nhân ái và đức hạnh.
“Chớ có hại người mà ích kỷ,
Giấu người, khôn giấu được tinh thần.”
Hai câu kết đọng lại bài học cốt lõi: sống ích kỷ và làm hại người khác không bao giờ mang lại hạnh phúc lâu bền. Dù con người có thể che giấu hành vi xấu xa trước mắt người đời, nhưng tâm hồn không thể giấu trước chính mình và trước lẽ trời. Phúc hay họa, thiện hay ác, tất cả đều được ghi lại trong “tinh thần” – chính là lương tâm và quy luật tự nhiên.
Triết Lý Sống Trong “Có Phúc Có Phần”
Nguyễn Bỉnh Khiêm đã để lại cho chúng ta một bài học sâu sắc về lẽ sống qua từng dòng thơ:
Phúc phần là kết quả của đức hạnh: Phúc không phải điều ngẫu nhiên mà có, mà là thành quả của sự chân thành, nhân ái và vị tha trong cách sống.
Buông bỏ oán hận để sống thanh thản: Oán hận chỉ khiến tâm hồn trở nên nặng nề. Biết tha thứ là cách để tự giải thoát mình.
Giàu có phải gắn liền với lòng yêu thương: Sự giàu có chỉ thật sự có ý nghĩa khi được dùng để mang lại niềm vui và lợi ích cho cộng đồng.
Luật nhân quả là không thể tránh: Người sống hung ác sẽ gặp họa, người sống thiện lành sẽ gặt phúc. Đây là bài học vượt thời gian, nhắc nhở chúng ta phải luôn giữ lòng trong sáng.
Lời Nhắn Nhủ Từ Trạng Trình
Bài thơ “Có phúc có phần” là một kim chỉ nam về cách sống đúng đắn. Trong xã hội hiện đại, khi con người dễ bị cuốn vào vòng xoáy của vật chất và danh vọng, những lời răn dạy của Nguyễn Bỉnh Khiêm càng trở nên quý giá hơn bao giờ hết.
Hãy sống với lòng chân thành và thiện lương. Hãy yêu thương, chia sẻ, và gieo những hạt giống phúc đức cho đời. Vì, như Trạng Trình đã nhắn nhủ, “Giấu người, khôn giấu được tinh thần” – chính tâm hồn là tấm gương phản chiếu tất cả. Một cuộc đời sống đúng với đạo đức không chỉ mang lại phúc phần cho bản thân, mà còn tạo nên giá trị lâu dài cho thế hệ mai sau.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
