Con dê
Ngọn roi Tô Vũ dấu vừa qua,
Dê của ai nuôi lại thả ra.
Bờ cõi mấy năm từng dọn dẹp,
Râu ria một lũ tới xông pha.
Nằm cao đầu chẳng kiêng thần miếu,
Ăn bậy sao không sợ chủ nhà.
Phải đặng lưỡi gươm người Hứa Chử,
Be be đâu dám giẫm vườn ta.
*
“Con Dê” – Tiếng Gầm Căm Phẫn Trước Giặc Thù
Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ mù của đất Nam Kỳ, không chỉ nổi danh với những áng thơ ca ngợi lòng trung nghĩa, mà còn để lại những bài thơ châm biếm sắc bén, vạch trần sự xâm lăng và bạo ngược của kẻ thù. Bài thơ “Con Dê” là một tác phẩm tiêu biểu mang đậm chất trào phúng nhưng cũng đầy căm phẫn trước cảnh nước mất nhà tan, khi ngoại bang ngang nhiên giày xéo lên mảnh đất quê hương.
Hình Ảnh Con Dê – Biểu Tượng Cho Quân Xâm Lược
“Ngọn roi Tô Vũ dấu vừa qua,
Dê của ai nuôi lại thả ra.”
Ngay từ câu thơ đầu, Nguyễn Đình Chiểu đã gợi nhắc đến điển tích Tô Vũ chăn dê. Tô Vũ là một trung thần nước Hán, bị giặc Hung Nô đày ải, bắt chăn dê suốt mười mấy năm nơi đất khách. Nhưng hình ảnh con dê trong bài thơ này không phải biểu tượng cho sự kiên trung, mà là ám chỉ quân xâm lược – những kẻ được nuôi lớn rồi lại trở mặt phản chủ, hoành hành ngang ngược.
Dù đất nước đã từng được bảo vệ, bờ cõi đã từng sạch bóng quân thù, nhưng nay lũ giặc lại một lần nữa xông vào, như đàn dê vô phép, nhởn nhơ tàn phá quê hương.
Nỗi Đau Nước Mất – Giặc Giày Xéo Lên Quê Hương
“Bờ cõi mấy năm từng dọn dẹp,
Râu ria một lũ tới xông pha.”
Hai câu thơ mang nỗi xót xa và phẫn uất. Bờ cõi từng được cha ông gìn giữ, từng có những trận chiến đẫm máu để bảo vệ từng tấc đất quê hương. Ấy vậy mà giờ đây, những kẻ râu ria – ám chỉ quân xâm lược phương Tây – lại ngang nhiên xông pha, chà đạp lên nền độc lập mà bao thế hệ đã hy sinh để giữ gìn.
“Nằm cao đầu chẳng kiêng thần miếu,
Ăn bậy sao không sợ chủ nhà.”
Hình ảnh “nằm cao đầu” gợi lên sự ngạo mạn của kẻ xâm lăng. Chúng không chỉ chiếm đóng đất đai mà còn không hề e sợ thần linh, không màng đến truyền thống, tín ngưỡng của dân tộc Việt. “Ăn bậy” không chỉ đơn thuần là hành vi vô phép của loài dê, mà còn là lời tố cáo việc quân xâm lược vơ vét tài nguyên, bóc lột nhân dân, sống xa hoa trên xương máu của những người dân mất nước.
Lời Cảnh Báo – Phải Dùng Gươm Để Bảo Vệ Giang Sơn
“Phải đặng lưỡi gươm người Hứa Chử,
Be be đâu dám giẫm vườn ta.”
Nhà thơ kết bài bằng một lời kêu gọi mạnh mẽ: chỉ có sức mạnh của chính nghĩa, của những người dũng cảm như Hứa Chử mới có thể đuổi sạch lũ giặc ngoại xâm. Hứa Chử là một dũng tướng thời Tam Quốc, nổi tiếng với sức mạnh phi thường, đủ sức diệt trừ những kẻ ngang ngược.
Chỉ khi nào dân tộc có những con người như Hứa Chử – những người sẵn sàng đứng lên bảo vệ đất nước bằng gươm giáo, thì khi đó lũ giặc mới không dám giẫm lên mảnh đất quê hương.
Thông Điệp Của Nguyễn Đình Chiểu – Quyết Không Để Giặc Hoành Hành
Bài thơ “Con Dê” tuy ngắn gọn nhưng lại là một lời tố cáo mạnh mẽ trước sự bành trướng của thực dân Pháp vào Việt Nam. Nguyễn Đình Chiểu không chỉ bày tỏ nỗi đau mất nước, mà còn gửi gắm một lời cảnh tỉnh: nếu không đứng lên đấu tranh, nếu không có những thanh gươm mạnh mẽ như Hứa Chử, thì giặc sẽ còn mãi giày xéo non sông.
Lời thơ của ông không chỉ vang lên trong quá khứ, mà còn là bài học quý giá cho mọi thời đại: một dân tộc muốn giữ vững độc lập, thì không thể ngồi yên để giặc tự do hoành hành.
Như tiếng be be ngạo mạn của bầy dê xâm lược, chúng sẽ không bao giờ dừng lại, trừ khi có một bàn tay mạnh mẽ cầm lấy thanh gươm để bảo vệ giang sơn!
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
