Con đường làm quan
Nguyễn Công Trứ
Tuổi tác tuy rằng chửa mấy mươi
Đổi thay mắt đã thấy ba đời
Ra trường danh lợi, vinh liền nhục
Vào cuộc trần ai, khóc trước cười
Chuyện cũ trải qua đà chán mắt
Việc sau nghĩ lại chẳng thừa hơi
Đã hay đường cái thời ra thế
Sạch nợ tang bồng mới kể ngươi.
*
“Con Đường Làm Quan – Hành Trình Vinh Nhục và Tâm Thế Siêu Thoát”
Nguyễn Công Trứ, một nhà thơ tài năng và một bậc quân tử giữa thời loạn, đã sống một cuộc đời gắn liền với danh lợi, những thăng trầm trên con đường làm quan. Bài thơ “Con đường làm quan” không chỉ là lời tự sự về hành trình của chính ông, mà còn là bức tranh phản chiếu hiện thực xã hội thời bấy giờ, nơi danh lợi và vinh nhục luôn đan xen, thử thách bản lĩnh của người đời.
Vòng xoáy vinh nhục trên đường công danh
“Tuổi tác tuy rằng chửa mấy mươi,
Đổi thay mắt đã thấy ba đời.”
Nguyễn Công Trứ mở đầu bài thơ bằng lời khẳng định: dù tuổi đời chưa quá cao, nhưng ông đã chứng kiến đủ những đổi thay của ba thế hệ. Qua đó, ông nhấn mạnh tính ngắn ngủi và bất định của cuộc sống, nơi vinh hoa và suy tàn chỉ là những khoảnh khắc thoáng qua.
“Ra trường danh lợi, vinh liền nhục,
Vào cuộc trần ai, khóc trước cười.”
Ông ví con đường công danh như một đấu trường khốc liệt, nơi vinh quang và ô nhục luôn kề cận nhau. Trên con đường ấy, người ta thường phải trải qua những khoảnh khắc đầy bi kịch trước khi chạm đến hạnh phúc. Câu thơ không chỉ là sự phơi bày bản chất khắc nghiệt của danh lợi mà còn là lời cảnh tỉnh về cái giá phải trả khi dấn thân vào cuộc chơi ấy.
Sự chán ngán trước vòng luẩn quẩn của đời người
“Chuyện cũ trải qua đà chán mắt,
Việc sau nghĩ lại chẳng thừa hơi.”
Sau những thăng trầm và biến cố, Nguyễn Công Trứ bộc lộ sự chán chường trước vòng quay không hồi kết của danh lợi. Ông đã trải nghiệm đủ, hiểu rõ bản chất phù du của mọi điều mà con người tranh giành. Tâm thế ấy không chỉ phản ánh sự mệt mỏi, mà còn thể hiện một sự trưởng thành trong nhận thức: những gì thuộc về danh lợi rốt cuộc cũng chỉ là phù phiếm.
Khát vọng siêu thoát qua lý tưởng tang bồng
“Đã hay đường cái thời ra thế,
Sạch nợ tang bồng mới kể ngươi.”
Kết thúc bài thơ, Nguyễn Công Trứ trở về với lý tưởng tang bồng – khát vọng lập công, trả nợ đời. Ông ý thức rằng, chỉ khi hoàn thành sứ mệnh làm người, sống một cuộc đời ý nghĩa và trong sạch, con người mới thực sự có thể tự hào về bản thân. Đây không chỉ là lời nhắc nhở mà còn là động lực để mỗi người sống có trách nhiệm hơn, không để danh lợi làm vấy bẩn tâm hồn.
Thông điệp từ bài thơ
Bài thơ “Con đường làm quan” mang đến nhiều thông điệp sâu sắc về nhân sinh:
Danh lợi là phù du: Những vinh quang, quyền lực mà con người theo đuổi chỉ là tạm bợ, luôn đi kèm với rủi ro và nỗi nhục.
Bản lĩnh đối diện vinh nhục: Dù cuộc đời đầy thách thức, con người cần giữ vững bản lĩnh và không để bản thân bị cuốn vào vòng xoáy danh lợi.
Khát vọng sống có ý nghĩa: Hãy sống với lý tưởng, hoàn thành sứ mệnh của mình, để khi nhìn lại, chúng ta có thể tự hào rằng đã sống một đời trọn vẹn.
Kết luận: Tâm thế giữa đời
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà thơ, mà còn là một người từng trải, hiểu rõ bản chất của đời người. “Con đường làm quan” là lời nhắn gửi chân thành từ một người đi trước, khuyên hậu thế hãy tỉnh táo trước cám dỗ của danh lợi, đồng thời luôn giữ cho mình một lý tưởng sống cao đẹp.
Bài thơ khép lại với hình ảnh một con người siêu thoát, sẵn sàng đối diện với mọi vinh nhục, tự hào vì đã sống hết mình cho lý tưởng. Đây không chỉ là triết lý của Nguyễn Công Trứ, mà còn là bài học lớn cho mỗi chúng ta khi đứng trước những ngã rẽ của cuộc đời.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
