Dạ ẩm trướng trung
Thế suy khôn gắng sức anh hùng,
Cuộc rượu tiêu sầu ẩm trướng trung.
Ngào ngạt trướng hùm đưa chén cúc,
Lơ thơ màn phụng nức màu thung.
Phấn son luống bận tình nhi nữ,
Vương bá thêm buồn phận kiếm cung.
Mỗi khúc bi ca than hận đấy,
Đem thân bách chiến phủi tay không.
*
“Dạ Ẩm Trướng Trung” – Khúc Bi Ca Của Người Anh Hùng Thời Loạn
Nguyễn Đình Chiểu – bậc thầy của thơ ca yêu nước, không chỉ viết những áng văn bi tráng về cuộc chiến chống ngoại xâm, mà còn có những bài thơ đầy nỗi niềm của một kẻ sĩ trước thời cuộc rối ren. “Dạ Ẩm Trướng Trung” là một trong những bài thơ như thế – một khúc bi ca đầy u uất của người anh hùng trong cảnh nước mất nhà tan, giữa đêm dài thao thức, chỉ có rượu và nỗi sầu làm bạn.
Người Anh Hùng Bất Lực Trước Thế Thời
“Thế suy khôn gắng sức anh hùng,
Cuộc rượu tiêu sầu ẩm trướng trung.”
Ngay câu mở đầu, Nguyễn Đình Chiểu đã khắc họa nỗi đau lớn nhất của bậc anh hùng: thế cuộc đã suy tàn, dù có tài trí, có chí khí cũng không thể xoay chuyển vận mệnh.
Lịch sử đã chứng kiến biết bao bậc hào kiệt muốn đứng lên cứu nước, nhưng trước sức mạnh của kẻ thù, trước sự suy tàn của thời đại, họ cũng trở nên cô độc và bất lực. Khi không còn đường chiến đấu, họ chỉ còn biết mượn chén rượu để giải sầu, như một cách trốn chạy thực tại đầy cay đắng.
Chốn Lầu Son Không Thể Xua Đi Nỗi Sầu
“Ngào ngạt trướng hùm đưa chén cúc,
Lơ thơ màn phụng nức màu thung.”
Cảnh sắc trong thơ Nguyễn Đình Chiểu vốn dĩ sang trọng: “trướng hùm”, “màn phụng”, thể hiện một không gian vương giả, cao sang. Chén rượu cúc đượm hương thơm, màn trướng mềm mại, nhưng tất cả chỉ càng làm nổi bật sự trống rỗng trong lòng người.
Dù có lầu son gác tía, dù có rượu ngon hương sắc, nhưng lòng người vẫn quặn đau vì thế sự. Đây chính là nỗi bi ai của kẻ sĩ chân chính – không phải sống trong cảnh nghèo khổ mới đau khổ, mà chính khi không thể làm gì cho nước, cho dân, thì dù sống trong phú quý, lòng vẫn lạnh lẽo như băng.
Chí Lớn Chưa Thành, Càng Thêm Hổ Thẹn
“Phấn son luống bận tình nhi nữ,
Vương bá thêm buồn phận kiếm cung.”
Hai câu thơ thể hiện sự đối lập giữa tình nhi nữ và chí vương bá. Người anh hùng không màng đến phấn son, không mải mê với tình cảm riêng tư, bởi nỗi buồn lớn nhất của họ là chí lớn chưa thành, là giang sơn chìm trong loạn lạc.
Sự xuất hiện của hình ảnh “kiếm cung” gợi lên hoài bão chiến đấu, nhưng giờ đây, vương bá chỉ có thể ngồi than thân trách phận, chứ không thể vung gươm đòi lại giang sơn. Đó là nỗi buồn sâu sắc nhất của một bậc anh hùng.
Khúc Bi Ca Của Một Đời Binh Lửa
“Mỗi khúc bi ca than hận đấy,
Đem thân bách chiến phủi tay không.”
Câu kết chính là tiếng than ai oán nhất. Cả đời xông pha trận mạc, từng trải qua bao cuộc chiến lớn nhỏ, nhưng cuối cùng vẫn “phủi tay không” – trắng tay giữa cuộc đời. Không có chiến thắng, không có vinh quang, chỉ còn nỗi hận và tiếc nuối khôn nguôi.
Thông Điệp Của Nguyễn Đình Chiểu – Nỗi Đau Của Kẻ Sĩ Yêu Nước
Bài thơ “Dạ Ẩm Trướng Trung” không chỉ là nỗi lòng của một cá nhân, mà là lời than chung của biết bao bậc anh hùng trong lịch sử. Khi thế cuộc xoay vần, khi nước mất nhà tan, những người có chí khí chỉ còn biết đau đớn nhìn giang sơn rơi vào tay giặc.
Nguyễn Đình Chiểu đã vẽ lên bức tranh đầy xót xa về nỗi bất lực của người anh hùng khi không thể thay đổi thời cuộc. Chén rượu đắng không làm vơi đi sầu hận, lầu son không xua tan nỗi cô đơn. Và dù cả đời chinh chiến, đến cuối cùng, chỉ còn lại hai bàn tay trắng và một khúc bi ca xé lòng.
Bài thơ là lời cảnh tỉnh cho hậu thế: muốn giữ nước, muốn bảo vệ giang sơn, thì không thể đợi đến khi thời cuộc suy tàn mới lo lắng. Bởi vì khi ấy, dù có uống bao nhiêu chén rượu, dù có hát bao nhiêu khúc bi ca, thì cũng không thể cứu vãn những gì đã mất…
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
