Đạo trời
Đạo trời nào phải ở đâu xa,
Gội tấm lòng người có giải ra.
Mến nghĩa bao đành làm phản nước,
Có nhân nào nỡ phụ tình nhà.
Xưa nay đều chọn đường trung hiếu,
Sách vở còn ghi lẽ chánh tà.
Năm phẩm rừng nhu săn sóc lấy,
Ấy là đạo vị ở mình ta.
(Tiêu đề có nơi chép là Đạo người.)
*
“Đạo Trời – Đạo Người”
Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là một nhà thơ yêu nước mà còn là một bậc hiền triết luôn hướng con người đến đạo lý làm người. Trong bài thơ “Đạo Trời”, ông gửi gắm một chân lý sâu sắc: Đạo trời không xa vời, mà ở ngay trong lòng mỗi con người.
Đạo Không Ở Đâu Xa, Mà Ở Chính Tấm Lòng Người
“Đạo trời nào phải ở đâu xa,
Gội tấm lòng người có giải ra.”
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Đình Chiểu khẳng định một chân lý: đạo trời không xa, không phải thứ cao siêu viển vông, mà nằm ngay trong lòng mỗi con người. Chỉ cần ta sống ngay thẳng, chính trực, lấy nghĩa nhân làm đầu, thì đó chính là đạo trời, đạo làm người.
Câu thơ gợi nhớ đến triết lý “Đạo bất viễn nhân” của Nho giáo, nghĩa là đạo không xa con người, chỉ cần biết soi chiếu vào lòng mình, ắt sẽ thấy rõ thiện – ác, đúng – sai.
Trung Nghĩa Và Nhân Tình – Gốc Rễ Của Đạo Làm Người
“Mến nghĩa bao đành làm phản nước,
Có nhân nào nỡ phụ tình nhà.”
Ở đây, Nguyễn Đình Chiểu nhấn mạnh đến hai chữ trung – hiếu, hai giá trị cốt lõi của con người. Mến nghĩa thì không thể phản nước, có nhân thì không thể phụ tình nhà.
Lời thơ là một lời cảnh tỉnh: những kẻ bán nước cầu vinh, những kẻ quay lưng lại với gia đình, quê hương, thì dù có biện minh thế nào cũng không thể đứng vững trước đạo lý.
Trong thời loạn lạc, khi lòng trung hiếu bị thử thách, Nguyễn Đình Chiểu nhắc nhở rằng chỉ có giữ vững đạo làm người mới có thể không hổ thẹn với trời đất.
Chánh Tà Rõ Ràng – Đạo Trời Chỉ Một Con Đường
“Xưa nay đều chọn đường trung hiếu,
Sách vở còn ghi lẽ chánh tà.”
Lịch sử muôn đời đều ghi chép công minh: ai trung, ai gian, ai sống vì nghĩa, ai chỉ chạy theo lợi danh. Nguyễn Đình Chiểu nhấn mạnh rằng chánh – tà luôn phân minh, chỉ có kẻ mê muội mới không nhìn ra.
Không chỉ là bài học đạo đức, câu thơ còn là một lời khẳng định rằng nhân gian có luật trời, công bằng và sáng suốt. Người ngay thẳng sẽ để lại tiếng thơm, kẻ phản bội sẽ muôn đời bị nguyền rủa.
Giữ Đạo Ở Trong Tâm – Đó Là Giá Trị Cao Đẹp Nhất
“Năm phẩm rừng nhu săn sóc lấy,
Ấy là đạo vị ở mình ta.”
Ngũ kinh (Thi, Thư, Lễ, Dịch, Xuân Thu) là nền tảng của đạo học, nhưng quan trọng hơn, chúng chỉ có giá trị khi con người biết thực hành, biết lấy đạo làm kim chỉ nam trong cuộc sống.
Nguyễn Đình Chiểu khẳng định rằng đạo vị (mùi vị của đạo) chính là những gì con người tự mình giác ngộ, tự mình thực hành. Không cần đi đâu xa tìm kiếm, chỉ cần biết sống trọn đạo, đó chính là hương vị chân chính của đạo trời.
Thông Điệp Nhân Sinh – Đạo Làm Người Chính Là Đạo Trời
Bài thơ “Đạo Trời” của Nguyễn Đình Chiểu là một lời nhắc nhở sâu sắc về nhân cách con người. Trong xã hội, có thể có kẻ giàu sang quyền thế, có người nghèo hèn, nhưng điều quan trọng nhất không phải danh lợi, mà là đạo làm người.
Người biết trọng nghĩa, giữ nhân, trung với nước, hiếu với nhà, thì dù có sống trong nghèo khó cũng thanh thản và đáng kính. Còn kẻ chạy theo vinh hoa mà bán rẻ lương tâm, thì dù có quyền lực bao nhiêu cũng chỉ là kẻ vô đạo, bị lịch sử phán xét.
Nguyễn Đình Chiểu đã để lại một bài học muôn đời:
👉 Đạo trời không xa – chính là đạo làm người
👉 Chánh tà phân minh – chỉ có lòng người mới che mờ nó
👉 Sách vở chỉ có giá trị khi con người thực sự hiểu và sống theo đạo
Giữa một xã hội đầy biến động, những lời dạy này của ông vẫn còn nguyên giá trị, nhắc nhở mỗi người hãy sống ngay thẳng, chính trực, giữ đạo lý trong lòng – vì đó mới là chân lý vĩnh cửu.
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
