Điếu Trương Định (bài 3)
Gian truân kể xiết mấy nhiêu lần,
Vì nước đành trao một tấm thân.
Nghe chốn Lý Nhân người sảng sốt,
Nhìn cồn Đa Phước kiểng bâng khuâng.
Bát cơm Kê Lữ chi sờn buổi,
Mảnh áo Mông Nhung chẳng nệ phần.
Chí dốc ra tay nâng vạc ngã,
Trước sau cho trọn chữ quân thần.
*
TRƯƠNG ĐỊNH – BẢN HÙNG CA CỦA KHÍ PHÁCH ANH HÙNG
Lịch sử Việt Nam từng chứng kiến biết bao tấm gương trung liệt, nhưng ít ai có thể sáng ngời như Trương Định – người anh hùng chọn ở lại chiến đấu vì quê hương, dù bị triều đình quay lưng. Trong những ngày đất nước điêu linh, khi thực dân Pháp chiếm đóng ba tỉnh miền Đông Nam Bộ, ông đã dấy cờ khởi nghĩa, khắc tên mình vào lịch sử bằng máu và lòng quả cảm.
Bài thơ “Điếu Trương Định” (bài 3) của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là lời tiễn biệt một người bạn chiến đấu, mà còn là một bản hùng ca bi tráng, ngợi ca tinh thần kiên trung và ý chí bất khuất của vị lãnh tụ nghĩa quân Bình Tây.
1. Chấp nhận gian truân – Hiến dâng cả đời cho tổ quốc
“Gian truân kể xiết mấy nhiêu lần,
Vì nước đành trao một tấm thân.”
Hai câu thơ mở đầu đã khắc họa cuộc đời đầy gian truân của Trương Định. Nhưng dù khổ cực, dù bao lần đối mặt với nguy hiểm, ông vẫn chấp nhận hiến dâng trọn vẹn thân mình cho đất nước.
Trương Định không hề có những lựa chọn dễ dàng:
- Ông có thể rút lui khi triều đình bãi binh, nhưng ông đã chọn tiếp tục chiến đấu.
- Ông có thể quy hàng để giữ mạng sống, nhưng ông đã chọn cái chết để giữ trọn khí phách.
Bởi vậy, cái chết của ông không phải là dấu chấm hết, mà là sự khởi đầu của một huyền thoại.
2. Dân thương tiếc, cảnh cũng bàng hoàng
“Nghe chốn Lý Nhân người sảng sốt,
Nhìn cồn Đa Phước kiểng bâng khuâng.”
Sự ra đi của Trương Định không chỉ là mất mát của nghĩa quân, mà còn là nỗi đau chung của toàn dân Nam Bộ. Câu thơ khắc họa hai khía cạnh:
- Con người sảng sốt – Dân chúng bàng hoàng, đau đớn khi nghe tin ông hy sinh.
- Cảnh vật bâng khuâng – Ngay cả thiên nhiên cũng như lặng đi trước nỗi đau mất mát này.
Đây chính là sự tiếc thương của cả một vùng đất dành cho vị anh hùng đã chiến đấu và ngã xuống vì nó.
3. Sống giản dị, chết hiên ngang
“Bát cơm Kê Lữ chi sờn buổi,
Mảnh áo Mông Nhung chẳng nệ phần.”
Những hình ảnh trong câu thơ gợi lên lối sống gian khổ, thanh bần nhưng đầy kiên định của Trương Định:
- “Bát cơm Kê Lữ” – Nhắc đến Kê Lữ, người xưa liên tưởng đến lối sống đạm bạc, chỉ cần đủ ăn để lo đại sự.
- “Mảnh áo Mông Nhung” – Gợi hình ảnh những bậc trung thần không màng danh lợi, dẫu áo rách cũng không chịu khuất phục.
Những gì Trương Định làm không phải vì bản thân, không vì tiền tài hay địa vị, mà vì nghĩa lớn, vì dân tộc.
4. Hiên ngang đến giây phút cuối cùng
“Chí dốc ra tay nâng vạc ngã,
Trước sau cho trọn chữ quân thần.”
Trương Định đứng lên vì dân, chiến đấu vì nước, và chết trong tư thế hiên ngang. Dù đối diện với cái chết, ông vẫn giữ vững chí khí của một bậc anh hùng.
- “Nâng vạc ngã” – Hình ảnh gợi liên tưởng đến Hàn Tín dẹp loạn, Kinh Kha vượt sông Dịch. Trương Định cũng vậy, đến giây phút cuối cùng vẫn không lùi bước.
- “Trọn chữ quân thần” – Nhưng ông không trung với vua một cách mù quáng, mà trung với dân, trung với nước, trung với lý tưởng của mình.
Cái chết của Trương Định là cái chết của một anh hùng, cái chết không cúi đầu, mà ngẩng cao đầy kiêu hãnh.
5. Nguyễn Đình Chiểu và thông điệp bất diệt về lòng yêu nước
Bài thơ “Điếu Trương Định” không chỉ là một bài thơ khóc thương, mà là một lời nhắc nhở về tinh thần yêu nước và ý chí kiên cường. Nguyễn Đình Chiểu, với tấm lòng tha thiết với dân tộc, đã gửi gắm vào đó nhiều thông điệp sâu sắc:
- Lòng yêu nước không thể đo lường bằng quyền lợi cá nhân, mà bằng sự hy sinh vì đại nghĩa.
- Một người anh hùng không chỉ được nhớ đến vì chiến thắng, mà còn vì cách họ đối diện với thất bại và cái chết.
- Tinh thần Trương Định không bao giờ lụi tắt – nó là ngọn lửa truyền đời, hun đúc nên những thế hệ kiên cường.
Ngày hôm nay, khi đất nước đã hòa bình, bài thơ vẫn còn nguyên giá trị. Nó nhắc nhở mỗi người Việt Nam rằng: Chúng ta có thể sống bình yên hôm nay là nhờ những người như Trương Định, những người đã ngã xuống nhưng mãi mãi đứng trong lòng dân tộc.
Trương Định bất tử!
Lòng yêu nước bất diệt!
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
