Điếu Trương Định (bài 4)
Quân thần còn gánh nặng hai vai,
Lỡ dở công trình hệ bởi ai?
Trăm đám mộ binh vầy lớn nhỏ,
Một gò cô luỹ chống hôm mai.
Lương tiền nhà ruộng ba mùa trước,
Thuốc đạn ghe buôn bốn bể ngoài.
May rủi phải chăng trời cũng biết,
Một tay chống chỏi mấy năm dài.
*
TRƯƠNG ĐỊNH – NGƯỜI ANH HÙNG ĐỘC HÀNH GIỮA GIÔNG TỐ
Lịch sử Việt Nam đã ghi dấu không ít bậc anh hùng kiên trung, nhưng hiếm ai có một số phận đặc biệt như Trương Định. Ông không chỉ chiến đấu chống giặc ngoại xâm mà còn phải đối diện với sự bỏ rơi của triều đình. Dẫu vậy, ông vẫn một lòng gánh vác sơn hà, không vì thế cuộc mà buông xuôi, không vì cô thế mà khuất phục.
Bài thơ “Điếu Trương Định” (bài 4) của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là lời tiễn biệt người anh hùng, mà còn là khúc bi tráng về một con người gánh vác cả giang sơn trên đôi vai gầy, đơn độc nhưng kiên cường đến phút cuối cùng.
1. Nỗi đau của người gánh vác non sông
“Quân thần còn gánh nặng hai vai,
Lỡ dở công trình hệ bởi ai?”
Ngay câu mở đầu, Nguyễn Đình Chiểu đã nhấn mạnh gánh nặng của bậc trung thần. Trương Định không chỉ là một võ tướng, mà còn là hiện thân của trách nhiệm đối với đất nước.
- “Hai vai” – Một bên là dân, một bên là nước. Nhưng ông lại phải gánh cả khi triều đình đã quay lưng.
- “Lỡ dở công trình” – Ông đã dốc lòng kháng chiến, nhưng đến cuối cùng lại phải chiến đấu trong cảnh đơn độc, thiếu thốn trăm bề.
Câu hỏi “hệ bởi ai?” là một lời trách móc cay đắng. Ai đã để ông phải đơn độc chống giặc? Ai đã khiến sự nghiệp cứu nước của ông trở nên dở dang? Triều đình hay thế thời?
2. Nghĩa quân tan tác, cô luỹ đơn côi
“Trăm đám mộ binh vầy lớn nhỏ,
Một gò cô luỹ chống hôm mai.”
Hình ảnh “trăm đám mộ binh” gợi lên cảnh tượng nghĩa quân Trương Định ngày càng hao mòn, tan tác dưới áp lực của giặc Pháp. Dù nhiều hay ít, họ vẫn tụ họp, nhưng chẳng còn vững mạnh như thuở ban đầu.
Trong khi đó, hình ảnh “một gò cô luỹ” mang nặng nỗi cô đơn và sự chênh vênh của Trương Định:
- Cô luỹ – Một đồn lẻ loi, nhỏ bé giữa bão tố thời cuộc.
- “Chống hôm mai” – Một mình ông phải gồng gánh cả trận chiến, không ai hỗ trợ, chỉ có niềm tin làm điểm tựa.
Dẫu vậy, dù cô đơn, ông vẫn đứng thẳng, vẫn chiến đấu đến hơi thở cuối cùng.
3. Thiếu thốn trăm bề, nhưng không thiếu ý chí
“Lương tiền nhà ruộng ba mùa trước,
Thuốc đạn ghe buôn bốn bể ngoài.”
Hai câu thơ này gợi lên những khó khăn vô cùng lớn mà nghĩa quân phải đối mặt:
- “Lương tiền nhà ruộng” – Dựa vào sự đóng góp của nhân dân, từ những mùa vụ ít ỏi.
- “Thuốc đạn ghe buôn” – Vũ khí và đạn dược phải lén lút thu mua từ các thương thuyền, không có hậu thuẫn của triều đình.
Từng bữa cơm, từng viên đạn đều là sự đánh đổi, là mồ hôi nước mắt của nhân dân. Vậy mà, trong hoàn cảnh ngặt nghèo ấy, Trương Định vẫn kiên trì bám trụ, không hề nản lòng.
4. Một tay chống trời – Một đời hiên ngang
“May rủi phải chăng trời cũng biết,
Một tay chống chỏi mấy năm dài.”
Câu thơ cuối chất chứa cả một số phận bi tráng. Cuộc đời Trương Định là một chuỗi ngày “chống chỏi” với giặc, với thời thế, với cả sự bạc bẽo của triều đình.
- “May rủi phải chăng trời cũng biết” – Phải chăng ông sinh ra trong thời loạn là một trò đùa của số phận? Phải chăng ông đã cố gắng hết sức, nhưng ông vẫn không thể xoay chuyển được vận mệnh?
- “Một tay chống chỏi mấy năm dài” – Một mình ông, giữa trăm ngàn khó khăn, vẫn kiên cường không lùi bước. Cả nước Nam rộng lớn, nhưng chỉ còn ông đơn độc giữ vững ngọn cờ nghĩa.
Câu thơ như một tiếng thở dài đầy cay đắng, nhưng cũng là lời khẳng định về một nhân cách kiên trung bất diệt.
5. Nguyễn Đình Chiểu và bài ca về lòng trung nghĩa
Bài thơ “Điếu Trương Định” không chỉ là lời khóc thương mà còn là bài ca về một con người dám đứng lên gánh vác giang sơn, dù biết rằng mình chỉ là một “gò cô luỹ” giữa phong ba. Nguyễn Đình Chiểu đã gửi gắm vào đây những thông điệp lớn lao:
- Anh hùng thực sự không cần sự công nhận của triều đình – Dân mới là người ghi nhớ công lao của Trương Định.
- Lòng trung nghĩa không phải là theo vua mù quáng, mà là theo đạo lý, theo chính nghĩa.
- Một người có thể chết, nhưng tinh thần của họ không bao giờ lụi tắt – Trương Định mất đi, nhưng tấm gương của ông vẫn sáng mãi trong lòng dân tộc.
Ngày hôm nay, khi đất nước đã hòa bình, bài thơ vẫn còn nguyên giá trị. Nó nhắc nhở chúng ta rằng:
🔥 Lịch sử luôn ghi danh những người dám đứng lên vì dân, vì nước.
🔥 Trương Định là một ngọn lửa – một ngọn lửa cô đơn nhưng rực cháy đến tận cùng.
🔥 Anh hùng có thể ngã xuống, nhưng tinh thần của họ mãi mãi bất diệt.
Trương Định sống mãi trong lòng dân tộc!
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
