Đường công danh
Nguyễn Công Trứ
Cùng đạt có riêng chi mệnh số,
Hành tàng nào hẹn với văn chương?
Đường công danh sau trước cũng là thường,
Con tạo hoá phải rằng ghen ghét mãi?
Duyên ngư thuỷ còn dành cơ hội lại,
Quyết tang bồng cho phỉ chí trượng phu.
Trong trần ai, ai kém ai đâu?
Tài bộ thế, khoa danh, ờ, lại có!
Thơ rằng: Độc thư thiên bất phụ,
Hữu chí sự cánh thành.
Giang sơn đành có cậy trông mình,
Mà vội mỉa anh hùng chi bấy nhẽ?
Đã sinh ra ở trong phù thế,
Nợ trần ai đành cũng tính xong.
Nhắn lời nói với non sông,
Giang sơn hầu dễ anh hùng mấy ai?
Thanh vân, trông đó mà coi.
*
“Đường Công Danh: Khát Vọng Và Chí Lớn Trong Phù Thế”
Nguyễn Công Trứ, bậc tài tử đa tài, một nhà thơ, nhà chính trị, nhà tư tưởng lớn của dân tộc, đã khắc họa những triết lý nhân sinh sâu sắc qua từng vần thơ của mình. Bài thơ “Đường Công Danh” không chỉ là lời tâm sự về hành trình lập thân mà còn là bài học sâu sắc về ý chí, khát vọng và trách nhiệm của người trượng phu trong cõi đời.
Đường Công Danh: Vận Mệnh Và Ý Chí
“Cùng đạt có riêng chi mệnh số,
Hành tàng nào hẹn với văn chương?”
Nguyễn Công Trứ mở đầu bài thơ bằng sự chiêm nghiệm về vận mệnh con người. Ông khẳng định, dù đạt được thành công hay rơi vào thất bại, đó không hoàn toàn phụ thuộc vào số mệnh, mà còn ở ý chí và cách con người đối mặt với cuộc đời. Ông xem công danh là điều thường tình, không nên quá nặng lòng với sự thăng trầm của nó. Trong cách nhìn của ông, người trượng phu không hẹn mình với số phận, mà phải hành động để biến khát vọng thành hiện thực.
Khát Vọng Tang Bồng Và Chí Lớn
“Quyết tang bồng cho phỉ chí trượng phu,
Trong trần ai, ai kém ai đâu?”
Nguyễn Công Trứ nhắc đến “tang bồng,” biểu tượng cho chí lớn của kẻ nam nhi trong thời loạn lạc. Ông không chấp nhận việc người trượng phu cam chịu sống mờ nhạt giữa trần thế. Với ông, mỗi người đều có tài năng riêng, và điều quan trọng là phải biết vươn lên để khẳng định bản thân, không để số phận trói buộc.
Hình ảnh “ai kém ai đâu?” không chỉ là lời khích lệ mà còn là sự thách thức: nếu đã sinh ra làm người, chẳng ai là kẻ tầm thường, và mỗi cá nhân đều có trách nhiệm hoàn thành sứ mệnh của mình.
Niềm Tin Vào Sự Cố Gắng
“Thơ rằng: Độc thư thiên bất phụ,
Hữu chí sự cánh thành.”
Niềm tin mãnh liệt vào sự cố gắng, vào quy luật “trời không phụ lòng người” đã được Nguyễn Công Trứ khắc ghi trong những dòng thơ này. Ông khẳng định, người có chí ắt sẽ thành công, và sự kiên trì chính là con đường đưa con người đến với vinh quang. Đây không chỉ là lời nhắn gửi cho bản thân ông, mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho bao thế hệ sau.
Trách Nhiệm Với Giang Sơn Và Lời Nhắn Nhủ
“Nhắn lời nói với non sông,
Giang sơn hầu dễ anh hùng mấy ai?”
Trong cõi đời phù thế, Nguyễn Công Trứ nhận thức sâu sắc về trách nhiệm của người trượng phu đối với giang sơn, đất nước. Với ông, “anh hùng” không chỉ là người lập nên chiến công hiển hách mà còn là kẻ biết sống đúng với lý tưởng, với trách nhiệm. Ông nhắc nhở rằng, không phải ai cũng có thể làm anh hùng, nhưng kẻ trượng phu đích thực là người dám đứng ra gánh vác, làm nên điều ý nghĩa cho cuộc đời.
Kết Luận: Đường Công Danh Và Ý Nghĩa Cuộc Đời
Bài thơ “Đường Công Danh” của Nguyễn Công Trứ không chỉ là một bài học triết lý sâu sắc, mà còn là lời nhắn gửi đến mọi người về giá trị của ý chí, khát vọng và trách nhiệm. Cuộc đời là một hành trình, và mỗi người đều có cơ hội để khẳng định mình, miễn là dám đối mặt với thử thách và không ngừng phấn đấu.
Nguyễn Công Trứ đã sống một cuộc đời đáng tự hào, vừa làm nên sự nghiệp lớn, vừa để lại những bài học nhân sinh quý báu. “Thanh vân, trông đó mà coi,” ông khẳng định rằng, chỉ cần có ý chí và niềm tin, mỗi người đều có thể vươn lên bầu trời cao rộng, nơi công danh và sự nghiệp thực sự ý nghĩa chờ đón.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
