Hoà vi quý
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Ở thế đừng tranh đấng trượng phu,
Làm chi cho có sự đôi co.
Đây cậy đây khôn, đây chẳng chịu,
Đấy rằng đấy được, đấy không thua.
Duật nọ mựa còn đua đến bạng,
Lươn kia hầu dễ kém chi cò.
Chữ rằng: Nhân dĩ hoà vi quý,
Vô sự thời hơn kẻo phải lo.
Theo Thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm dựa theo các bản Nôm Trình quốc công Nguyễn Bỉnh Khiêm thi tập (AB.635), Bạch Vân Am thi tập (AB.157), Trình quốc công Bạch Vân Am thi tập (AB.309).
*
Hòa Vi Quý – Nghệ Thuật Sống Hòa Thuận Giữa Đời
Trong bài thơ “Hòa vi quý”, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã truyền tải một triết lý sống giản dị mà sâu sắc: hòa thuận là điều quý giá nhất. Với ngôn từ mộc mạc nhưng đầy ý nghĩa, ông nhắc nhở con người về giá trị của sự hòa bình, tránh tranh chấp và tìm kiếm sự an yên trong tâm hồn.
“Ở thế đừng tranh đấng trượng phu,
Làm chi cho có sự đôi co.”
Nguyễn Bỉnh Khiêm mở đầu bài thơ bằng lời khuyên chân thành: trong cuộc sống, việc hơn thua, tranh giành không phải là phẩm chất của bậc trượng phu. Thay vì đôi co để chứng tỏ mình đúng hay mình mạnh, tại sao không lựa chọn nhường nhịn để giữ hòa khí? Triết lý này không chỉ phù hợp với thời đại của ông, mà còn mang ý nghĩa trường tồn trong mọi thời đại, đặc biệt trong một thế giới ngày càng đầy mâu thuẫn như hôm nay.
“Đây cậy đây khôn, đây chẳng chịu,
Đấy rằng đấy được, đấy không thua.”
Hai câu tiếp theo khắc họa hình ảnh những tranh cãi, nơi mà mỗi người đều cố bảo vệ cái tôi của mình. Ai cũng muốn chứng minh mình đúng, nhưng càng cố chấp, sự hòa hợp càng xa vời. Ở đây, Trạng Trình không phê phán, mà nhẹ nhàng chỉ ra rằng sự cứng nhắc trong suy nghĩ chính là nguyên nhân của mọi bất đồng.
“Duật nọ mựa còn đua đến bạng,
Lươn kia hầu dễ kém chi cò.”
Bằng cách sử dụng hình ảnh sinh động từ thiên nhiên – cuộc đua tranh bất tận giữa duật và bạng, hay sự đối đầu của lươn và cò – Nguyễn Bỉnh Khiêm cho thấy sự mâu thuẫn luôn tồn tại trong cuộc sống. Nhưng ông cũng nhắn nhủ rằng, những cuộc tranh chấp ấy cuối cùng chỉ dẫn đến mệt mỏi và hao tổn.
“Chữ rằng: Nhân dĩ hòa vi quý,
Vô sự thời hơn kẻo phải lo.”
Hai câu kết là thông điệp cốt lõi của bài thơ. Sống hòa thuận, tránh xung đột chính là điều quý giá nhất. Khi biết sống hòa hợp, con người sẽ tránh được những lo âu, phiền não không đáng có. Trạng Trình đề cao sự “vô sự” – một trạng thái an nhiên, nơi con người không còn bị xáo động bởi những ồn ào của thế gian.
Giá Trị Tư Tưởng Trong “Hòa Vi Quý”
Nguyễn Bỉnh Khiêm đã khéo léo gói ghém trong bài thơ những bài học lớn về cách sống:
Hòa thuận là nền tảng của hạnh phúc: Xung đột, dù lớn hay nhỏ, đều mang đến mệt mỏi và đau khổ. Việc giữ hòa khí không chỉ giúp con người sống an vui, mà còn xây dựng được những mối quan hệ bền vững.
Biết nhường nhịn và buông bỏ: Cứng nhắc, bảo thủ chỉ làm gia tăng mâu thuẫn. Khi biết nhường nhịn, con người sẽ tránh được những cuộc tranh cãi không đáng có, từ đó tìm được sự bình yên trong tâm hồn.
An nhiên giữa đời: Sống đơn giản, không tranh giành, không hơn thua chính là con đường dẫn đến sự an nhiên – trạng thái mà Nguyễn Bỉnh Khiêm gọi là “vô sự”.
Lời Nhắn Nhủ Từ Trạng Trình
Bài thơ “Hòa vi quý” không chỉ là một lời khuyên mà còn là một kim chỉ nam cho cách sống: hãy biết sống hòa thuận, bao dung và tránh xa những tranh chấp. Trong cuộc sống hiện đại, khi con người dễ dàng bị cuốn vào vòng xoáy của quyền lực, danh vọng và cái tôi, lời dạy của Trạng Trình càng trở nên ý nghĩa hơn bao giờ hết.
Hãy nhớ rằng, giá trị thực sự của cuộc sống không nằm ở việc chiến thắng hay hơn thua, mà nằm ở sự hòa hợp và an nhiên. Như Nguyễn Bỉnh Khiêm đã nói, “vô sự thời hơn” – sống không lo âu, không mâu thuẫn mới là cuộc sống đáng mơ ước.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
