Học vấn
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Bài mười lăm răn đường học hỏi.
Có tư duy mạnh giỏi hơn người.
Trước là đẹp đạo đất trời,
Sau là xây dựng tình người đẹp hơn.
Hiếu với cha thời con hiếu lại,
Kính trọng người người lại trọng ta.
Chớ tin những thuyết tà ma,
Nó làm chìm đắm xấu xa lòng người.
Người xưa bảo tiền tài – phấn đất,
Nghĩa nhân kia mới thật là ngàn vàng.
Đường dài thử sức gian nan,
Sống lâu mới biết ruột gan tình người.
Biết giữ phận thì đời nhàn hạ,
Không gian tham tai hoạ khó vào.
Vận đen vàng hoá ra thau,
Vận đỏ sắt cũng ra màu vàng tươi.
Rượu trắng nhuốn đỏ mặt người
Bạc vàng dễ nhuộm lòng người tối đen.
Nghèo giữa chợ ai thèm thăm hỏi,
Giàu trên rừng có khối người thương.
Vẽ hổ khó vẽ bộ xương,
Biết người biết mặt khó lường lòng ai.
Không đáng sợ sức hai con hổ,
Chỉ sợ người ăn ở hai mang
Sống đại lượng phúc huy hoàng.
Mưu sâu tai hoạ ắt càng thêm sâu.
Vợ chồng hiệp sức nhau bàn bạc,
Có tiền mua nhiều lạng vàng dòng.
Vợ chồng ăn ở khác lòng
Có tiền đâu dễ sắm cùng cái kim
Trị nhà như cầm cương ngựa dữ,
Trị nước như dạo thử cung đàn.
Cho nên học hiểu và làm,
Lẽ trời với lẽ dân gian hài hoà,
Muốn xây phú quý vinh hoa,
Cái nền học vấn phải là đâu tiên.
*
“Học Vấn: Con Đường Của Đức Hạnh Và Sự Thành Công Bền Vững”
Bài thơ “Học Vấn” trong tập Bạch Vân gia huấn của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một minh chứng rõ ràng cho triết lý sống đầy sâu sắc và tinh tế mà ông muốn truyền đạt cho thế hệ sau. Từ những lời thơ giản dị mà chứa đựng những suy ngẫm sâu sắc về học vấn, đạo đức, và sự sống, Trạng Trình khẳng định rằng, học vấn không chỉ là con đường dẫn đến sự thành công trong cuộc sống, mà còn là nền tảng để xây dựng một con người có đạo đức, một xã hội hài hòa và bền vững.
Học Vấn Là Con Đường Để Xây Dựng Đức Hạnh Và Nhân Cách
Ngay từ những câu đầu tiên, bài thơ đã khẳng định rằng học vấn là yếu tố quan trọng để con người có thể hiểu và tôn vinh đạo lý trời đất, từ đó xây dựng tình người tốt đẹp hơn. Học vấn không phải là sự tiếp thu kiến thức suông, mà là quá trình rèn luyện tư duy, đạo đức và cách ứng xử với thế giới xung quanh. Trạng Trình muốn nhấn mạnh rằng một người học vấn cao không chỉ giỏi về lý thuyết, mà còn phải có khả năng sống đẹp và biết xây dựng mối quan hệ hài hòa với mọi người:
“Có tư duy mạnh giỏi hơn người.
Trước là đẹp đạo đất trời,
Sau là xây dựng tình người đẹp hơn.”
Học vấn trở thành chiếc chìa khóa để con người mở ra cánh cửa của sự hiểu biết và tình thương, giúp mỗi người sống có trách nhiệm với chính mình và với xã hội. Khi có hiểu biết, con người sẽ biết sống sao cho đúng với lẽ phải, và đồng thời biết yêu thương, kính trọng mọi người xung quanh.
Lý Tưởng Học Vấn: Đạo Đức Và Sự Kiên Nhẫn
Không chỉ dừng lại ở việc học để có tri thức, bài thơ còn nhấn mạnh đến những giá trị đạo đức cao quý mà học vấn giúp con người duy trì và phát triển. Trạng Trình khuyên rằng, việc học không thể thiếu đi sự tôn trọng đạo lý, sự trung thực và lòng hiếu kính đối với cha mẹ, và sự kiên nhẫn trong việc rèn luyện bản thân. Đặc biệt, ông cảnh báo về những học thuyết tà ma có thể làm hại tâm hồn con người, lừa dối và làm lệch lạc những giá trị thực sự trong cuộc sống:
“Chớ tin những thuyết tà ma,
Nó làm chìm đắm xấu xa lòng người.”
Học vấn không chỉ đơn thuần là sự tích lũy kiến thức, mà là việc sử dụng kiến thức ấy để làm tốt hơn, sống tốt hơn, giúp đỡ người khác và góp phần xây dựng một xã hội lành mạnh. Chỉ khi nào học đi đôi với đạo đức và nhân cách, học vấn mới thực sự có giá trị.
Học Vấn Và Sự Thử Thách Trong Cuộc Đời
Trạng Trình không chỉ nói về học vấn trong lý thuyết, mà còn chỉ ra rằng cuộc sống thực tế không hề dễ dàng. Để thành công và đạt được phú quý, cần phải trải qua những thử thách, và học vấn chính là vũ khí giúp con người vượt qua những khó khăn ấy. Trạng Trình nhấn mạnh rằng những thành công không thể đạt được nếu thiếu sự hiểu biết về lẽ trời và lẽ đời, đồng thời cần phải có sự kiên trì và khéo léo trong từng hành động, trong từng quyết định.
“Trị nhà như cầm cương ngựa dữ,
Trị nước như dạo thử cung đàn.”
Bài thơ cũng nhấn mạnh rằng, học vấn là nền tảng để xây dựng phú quý và vinh hoa. Nhưng điều quan trọng hơn, học vấn phải đi đôi với đạo đức và lối sống hợp lý, từ đó mới có thể đạt được sự thành công bền vững trong cuộc sống.
Sự Thăng Trầm Của Cuộc Đời Và Lòng Người
Một phần không thể thiếu trong bài thơ là sự mô tả về lòng tham, sự đố kỵ và những mưu mô không chính đáng. Trạng Trình nhắc nhở con người về sự cần thiết phải sống chân thành và thận trọng trong cuộc sống. Ông cảnh báo về sự nguy hiểm của việc chạy theo những ham muốn vật chất, sự tham lam có thể làm tổn hại đến tâm hồn và cuộc sống của con người.
“Rượu trắng nhuốn đỏ mặt người,
Bạc vàng dễ nhuộm lòng người tối đen.”
Những câu thơ này không chỉ là lời cảnh tỉnh về sự cám dỗ của vật chất, mà còn là lời nhắc nhở rằng chỉ có sự trung thực, giản dị và khiêm tốn mới có thể bảo vệ được tâm hồn con người trước mọi thử thách.
Thông Điệp Của Bài Thơ: Học Vấn Là Con Đường Dẫn Đến Thành Công Và Đạo Đức
Bài thơ “Học Vấn” của Trạng Trình chính là một lời nhắc nhở sâu sắc về tầm quan trọng của việc học hỏi trong đời sống. Học vấn không chỉ là để tích lũy tri thức, mà còn là để hình thành và bồi đắp nhân cách, đạo đức và lối sống đúng đắn. Chỉ khi học vấn được kết hợp với sự kiên nhẫn, trung thực và lòng nhân ái, con người mới có thể vượt qua những thử thách trong cuộc sống, và từ đó đạt được những thành công bền vững.
Học hỏi không bao giờ là quá muộn, và chỉ có học vấn mới có thể giúp con người xây dựng được một tương lai tươi sáng, một cuộc sống đầy ý nghĩa. Trạng Trình đã để lại cho chúng ta một bài học lớn về cách sống và học hỏi, để mỗi người có thể tự mình rèn luyện, tự hoàn thiện và làm gương mẫu cho cộng đồng.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
