Lập thân
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Bài mười chín dạy đạo lập thân.
Đạo lập thân muốn bền muốn vững,
Phải khôn ngoan trong cứng ngoài mềm,
Phúc nhà thuận dưới kính trên,
Kiệm cần kiên nhẫn là nền trị gia,
Làm quan phải giỏi và liêm khiết,
Cẩn trọng luôn và biết thương dân.
Mới hay bí quyết lập thân,
Kiên trì: Liêm chính kiệm cần thì nên.
*
“Lập Thân: Nền Tảng Của Một Cuộc Đời Tử Tế”
Trong tập Bạch Vân gia huấn, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là một bậc thầy của tri thức mà còn là một người thầy lớn của đạo lý làm người. Bài thơ “Lập Thân” (Chương mười chín) của ông là một bản trường ca về việc xây dựng bản thân, về những phẩm hạnh cần có để trở thành một con người có đạo đức, có trách nhiệm và có tầm nhìn xa. Đối với Trạng Trình, “lập thân” không chỉ là việc tạo dựng sự nghiệp, mà còn là việc xây dựng nhân cách, rèn giũa trí tuệ và giữ vững những giá trị cốt lõi trong cuộc đời.
Khôn Ngoan: Từ Cứng Đến Mềm
Một trong những lời răn dạy sâu sắc nhất trong bài thơ là “Phải khôn ngoan trong cứng ngoài mềm”. Đây là một triết lý sống rất thực tiễn, rất phù hợp với những thách thức trong xã hội. Cứng và mềm không chỉ là tính cách mà còn là chiến lược sống. Sự cứng rắn không phải là sự cố chấp, mà là sự kiên định với nguyên tắc, với lẽ phải. Trong khi đó, sự mềm mỏng là khả năng linh hoạt, thích ứng với hoàn cảnh, biết nhún nhường và thương lượng khi cần thiết. Chính sự kết hợp giữa cứng và mềm sẽ giúp con người vượt qua được những thử thách mà cuộc đời mang lại, giữ vững lập trường mà không bị khuất phục.
Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng nhấn mạnh rằng, để “lập thân” vững vàng, con người phải biết tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản trong cuộc sống, trong đó có việc phải biết “phúc nhà thuận dưới kính trên”. Một gia đình hòa thuận sẽ là nền tảng vững chắc để mỗi cá nhân phát triển, vì gia đình chính là nơi bắt nguồn của mọi giá trị đạo đức. Khi sống trong một gia đình thuận hòa, con người sẽ học được sự kính trọng, sự khiêm nhường và tình yêu thương.
Kiệm Cần Kiên Nhẫn: Xây Dựng Nền Tảng Vững Chắc
Trạng Trình cũng khẳng định rằng “Kiệm cần kiên nhẫn là nền trị gia”. Sự kiên nhẫn và kiệm cần không phải là đức tính khắc nghiệt, mà là sự sống điềm đạm, biết tiết chế và sống một cách tỉnh táo. Một người có kiên nhẫn sẽ không vội vàng quyết định, không chạy theo những mục tiêu ngắn hạn mà quên đi cái nhìn dài hạn. Kiên nhẫn là khả năng chờ đợi, khả năng lắng nghe và hiểu biết, là phẩm hạnh cần có để vượt qua những gian nan trong cuộc sống.
Đối với việc “lập thân”, kiên nhẫn là yếu tố then chốt. Chỉ khi biết kiên trì, chịu khó học hỏi, trau dồi bản thân thì thành công mới đến. Một cá nhân không thể đốt cháy giai đoạn, mà phải trải qua quá trình rèn luyện dài lâu, để có được những thành quả thực sự bền vững.
Liêm Chính và Cẩn Trọng: Cốt Lõi Của Lập Thân
Nhưng có lẽ, bài học quan trọng nhất trong bài thơ chính là “Làm quan phải giỏi và liêm khiết, / Cẩn trọng luôn và biết thương dân.” Một người muốn thành công trong cuộc sống, đặc biệt là trong sự nghiệp, phải luôn giữ vững liêm chính, một phẩm hạnh quý báu giúp con người duy trì sự tôn trọng từ xã hội. Liêm khiết là không tham lam, không vì lợi ích cá nhân mà đánh mất đạo đức, là biết kiềm chế tham vọng, để không làm hại đến người khác. Người liêm khiết luôn được tôn vinh, vì họ làm mọi việc không vì lợi ích bản thân mà vì lợi ích chung, vì sự công bằng và chính nghĩa.
Cẩn trọng là yếu tố tiếp theo không thể thiếu trong hành trình “lập thân”. Một người cẩn trọng sẽ suy xét kỹ càng mọi hành động, biết cân nhắc trước khi quyết định. Sự cẩn trọng cũng là sự chuẩn bị kỹ lưỡng, là tinh thần trách nhiệm với chính bản thân và cộng đồng. Và trong mọi hành động, sự thương yêu và quan tâm đến người dân, đến những người xung quanh cũng chính là phẩm chất cần thiết, giúp mỗi người lập thân trong đời sống, làm việc và ứng xử với mọi người.
Thông Điệp Lớn Lao: Lập Thân Là Một Quá Trình Rèn Luyện Không Ngừng
Thông qua bài thơ “Lập Thân”, Trạng Trình đã truyền tải một thông điệp lớn lao về việc xây dựng một cuộc đời có ích, một cuộc sống đáng sống, không chỉ cho bản thân mà còn cho xã hội. Lập thân là một quá trình dài, không chỉ đơn giản là kiếm tìm danh vọng hay tài sản. Lập thân là xây dựng một nhân cách, là phát triển những phẩm chất đạo đức, là học cách sống khiêm tốn, liêm chính, kiên nhẫn và luôn hướng đến cái thiện.
Cuộc sống này, qua những lời dạy của Trạng Trình, trở thành một bài học sâu sắc về sự trưởng thành và tự hoàn thiện bản thân. Một khi con người hiểu được những giá trị này và vận dụng vào thực tế, họ không chỉ lập thân vững chắc mà còn góp phần tạo dựng một xã hội tốt đẹp, nơi mà đạo đức và tài năng luôn được coi trọng và phát huy tối đa.
Trong một thế giới đầy thử thách và biến động như hiện nay, những lời khuyên của Trạng Trình vẫn còn nguyên giá trị. Chúng ta cần “lập thân” vững chắc, không chỉ bằng trí tuệ mà còn bằng cả tấm lòng, để không chỉ thành công mà còn mang đến những giá trị lâu dài và bền vững cho xã hội.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
